ၦၤဆှိးထီၣ်တၢ်ဒီးၦၤအုၣ်အသးအတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်တဖၣ်

တၢ်စးထီၣ်ဆှိးထီၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် တၢ်ပာ်ဖျါအဖုၣ်

မ့တမ့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢ တၢ်ပ၁်လီၤဆီအီၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်ဒီး ကွီၢ်မ့ၣ်တမံၤန့ၣ် ၦၤတဂၤလၢအသ့ၣ်ညါတၢ်စးထီၣ်ကဲသီ အသးန့ၣ် ဆှိးထီၣ်တၢ်အမူးအရၢ်အံၤသ့န့ၣ်လီၤ.⁵

ကွီၢ်မ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်စးထီၣ်ဆှိးထီၣ်အီၤသ့လၢ ကျဲခံဘိ လၢ အမ့ၢ်ဝဲ တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်ဒိးပၢ ဒီး တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်တဒိးပၢဘၣ်ႇ တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

မ့မ့ၢ် တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်လၢ ပှၤအဂၤတဂၤခၢၣ်စးန့ၣ် မ့ၢ်သ့န့ၣ် ကရ့ဒိၣ်လၢ ကဟံးန့ၢ် ပှၤလၢဘၣ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်နီၢ်ကီၢ် အတၢ်ဘၣ်သးန့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ကွီၢ်မ့ၣ်တမံၤ န့ၣ် ဘၣ်တၢ် ဆှိးထီၣ်အီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၢ် မၤတၢ်သ့လၢ ကဒိးန့ၢ် စ့လိးန့ၢ်တၢ်, တၢ်လိာ်န့ၢ်တၢ်အပှ့ၤ တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

မ့မ့ၢ် ပှၤဘၣ်တူၢ်တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် တၢ်ကမၣ်အိၣ်ဖျါဒီး ဘၣ်တၢ် စံၣ်ညီၣ်အီၤ လၢ ကွီၣ်ဘျီၣ် ဝံၤဒီး မ့ၢ် စံၣ်ညီၣ်တၢ်လၢ ကဟ့ၣ်စ့ ဒ် တၢ်သိၣ်ဃီၣ်န့ၣ် ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် ဒိးန့ၢ်သ့ တိၢ်စ့အဝဲန့ၣ် အကူာ် န့ၣ်လီၤ⁹

တၢ်အဘျုးဝဲန့ၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ကွီၢ်ဘျီၣ် တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ တကးဒံးဘၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, တၢ်ဘၣ်ဒိဆါ ဒီး နီၢ်သးတၢ်ဘၣ်ဖှီၣ်တဖၣ် လၢကွီၢ်မ့ၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.¹⁰

တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှိးထီၣ်တၢ်ကစီၣ်ဆူပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်အိၣ်

ကွီၢ်မ့ၣ်တမံၤန့ၣ် ဆှိးထီၣ်အီၤသ့ လၢ ပၢၤကီၢ်ဝဲၤလီၢ်လၢ အအိၣ်ဘူးကတၢၢ်ဒီး တၢ်လီၢ်လၢအကဲထီၣ်¹¹  မ့တမ့ၢ် ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ပိာ်ထွဲကဲထီၣ်အလီၢ်¹² ဒီး ပၢၤကီၢ် အရူလၢအဘူးဒီး တၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤအလီၢ်န့ၣ် တၢ်လဲၤဆှိးထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤသ့န့ၣ်လီၤ.

အဒိန့ၣ် ပှၤတဂၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆဲးအီၤလၢ ဒီ လၢ ဝ့ၢ်တဝ့ၢ် ဒီး မ့ၢ်သံလၢ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအဝဲန့ၣ် လၢ ဝ့ၢ်အဂၤတဝ့ၢ်န့ၣ် ပှၤဆှိးထီၣ် အမူးအရၢ်ဝဲန့ၣ်လၢ ဝ့ၢ်တဝ့ၢ်ဝ့ၢ် လၢ ခံဝ့ၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတဖၣ်န့ၣ် သန့ၤအသးလၢ တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်ဒိးပၢ ဒီး တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်တဒိးပၢဘၣ်ႇ တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

ကွီၢ်မ့ၣ်လၢအကဲထီၣ်သးအံၤ မ့မ့ၢ် ပၢၤကီၢ်ဒိးပၢအမူးအရၢ် ဒီးပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် ကဘၣ်ကွဲး 'တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤဆိ လၢတၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ ¹³

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် မ့ၢ်တမၤတၢ်လူၤဃုထံၣ် သမံသမိးတၢ်ဘၣ်ဒီး တမ့ၢ်ကမၤ တၢ်လူၤဃုထံၣ်သမံသမိးတၢ်န့ၣ်ဘၣ်. ¹⁴  ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် မ့ၢ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ အဒိးန့ၢ်တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ အလၢအၦဲၤ လၢကလူၤဃုထံၣ် သမံသမိးတၢ်အဂီၢ်လံန့ၣ်ဒီး ကဘၣ်ဆှၢတၢ်ကစီၣ် ဆူကွီၢ်ဘျီၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးအီၤ ဒီးကဘၣ်စးထီၣ်မၤ တၢ်လူၤဃုထံၣ်သမံသမိးတၢ် န့ၣ်လီၤ.¹⁵

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် ကမၤတၢ်လူၤဃုထံၣ် သမံသမိးတၢ်ဧါ တမၤဧါန့ၣ် ကဘၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါၦၤလၢအဆှိးထီၣ် တၢ်/ၦၤဆှၢတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.¹⁶

တၢ်မူးတၢ်ရၢ်လၢအကဲထီၣ်အသးအံၤ မ့မ့ၢ် တၢ်အမူးအရၢ် လၢပၢၤကီၢ်တဒိးပၢဘၣ်အမဲ၁်ညါ ၦၤဆှိးထီၣ်တၢ်/ၦၤဆှၢတၢ် ကစီၣ်တဂၤ မ့ၢ်သးအိၣ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်တၢ် ဒီးပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် ကဘၣ်ဟံးန့ၢ်တၢ်ကွဲးနီၣ် ဒီးကဘၣ်နဲၣ်ကျဲ လၢၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤ လၢအကလဲၤဆူကွီၢ်ဘျီၣ် လၢအဘၣ်ဃးဒီးအီၤန့ၣ်လီၤ¹⁷

တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်ဆူကွီၢ်ဘျီၣ်

တၢ်အမူးအရၢ်လၢပၢၤကီၢ်တဒိးပၢတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤ ဆူကွီၢ်ဘျီၣ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးအီၤသ့န့ၣ်လီၤ.¹⁸

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်ကဘၣ်ဒုးဆိၣ်လီၤၦၤဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤအသးလၢကစံးကတိၤတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီဝံၤမးဒီးတၢ်ကသမံသမိးအီၤ န့ၣ်လီၤ.¹⁹

မ့ၢ်ဝံၤဒီးစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ကဘၣ် -

• ဟ့ၣ်လီၤက့ၤ တၢ်အမူးအရၢ်အံၤဆူ ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်အအိၣ် လၢတၢ်ကလူၤဃုသ့ၣ်ညါသ မံသမိးတၢ်²⁰
• ဆှၢခီ ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ် ဆူ ကွီၢ်ဘျီၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးအီၤ²¹
• အတၢ်လူၤဃုသ့ၣ် ညါသမံသမိး တၢ်ဝံၤဒီး တၢ်အမူးအရၢ်အံၤ တၢ်အုၣ်အသးတဖၣ် မ့ၢ်တလၢတၦဲၤဘၣ်ဒီး စံၣ်ညီၣ် ကွီၢ်ပျၢ်ကွံ၁် တၢ်အမူးအရၢ်အံၤ²² မ့တမ့ၢ်
• ထုးထီၣ် လံာ်ကွဲမုာ် မ့တမ့ၢ် လံာ်ပျဲ လၢ ကစံၣ်ညီၣ်တၢ်အဂီၢ် ကဟဲဆူ ကွီၢ်ဘျီၣ်အဂီၢ်²³ န့ၣ်လီၤ

ဖဲစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ ၦၤဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤ အတၢ်အုၣ်အသးဒီး ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် အတၢ်လူၤဃုသ့ၣ် ညါသမံသမိး တၢ်ဝံၤဒီး စံၣ်ညီၣ် ကွီၢ်ပျၢ်ကွံ၁် တၢ်အမူးအရၢ်အံၤသ့န့ၣ်လီၤ.²⁴

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် မ့ၢ်အၢၣ်လီၤစံၣ်ညီၣ်ဝဲ လၢတၢ်ကဒိကနၣ် သမံသမိးတၢ်ဆူညါအဂီၢ်ဒီး ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤ ကဘၣ်ဒိးလဲန့ၢ်ပီၢ်ရီ လၢအဂီၢ်ဒၣ်ဝဲ လၢကကဲထီၣ်ခၢၣ်စး လၢအဂီၢ်ဒီး ပီၢ်ရီအံၤကဘၣ်မၤဝဲလၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီ အၦၤလီၢ်လၤဒိၣ် အတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ အဖီလ၁်န့ၣ်လီၤ.²⁵

တၢ်ဂ့ၢ်လၢအကဘၣ်တၢ်ဆိကမိၣ်အီၤလီၤဆီတဖၣ်

ဖဲတၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်အကတီၢ်တၢ်ကဘၣ်ပ၁်သူၣ်ပ၁်သး လၢတၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤတဖၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအတီဒီးလီၤတံၢ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ အဘၣ်တၢ်ပ၁်ဖျါထီၣ်အီၤ လၢ တၢ်ကစီၣ်အဆိလၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်အဂီၢ် (မ့) လံ၁်လၢတၢ် ဆှိးထီၣ်အီၤဆူကွီၢ်ဘျီၣ်အပူၤတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ဆိးကါအီၤဒ်ကကဲထီၣ် တၢ်မၤစၢၤမ့ၢ်ဂ့ၤႇ ထီဒါတၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤလၢၦၤလၢ အဆှိးထီၣ်တၢ် (မ့) ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.²⁶

လၢတၢ်ကဆိးကါအီၤ ဖဲတၢ်သမံသမိးတၢ်အဆၢကတီၢ် အဂီၢ်လၢတၢ်တိ၁်ပ၁်အပူၤ တၢ်မ့ၢ်ဆှၢထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအတဘၣ် (အကမၣ်) တဖၣ်ဒီး တၢ်ပ၁်လီၤန့ၢ်အီၤ တၢ်လီၤဃိ၁် အတၢ်စံၣ်ညီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်ကျိၣ်စ့ အတၢ်စံၣ်ညီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ သ့ဝဲန့ၣ် လီၤ.²⁷

လၢၦၤတဂၤကဒိးဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်အီၤအဂီၢ်ၦၤမ့ၢ်စံးကတိၤဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်လီတၢ်ဝ့ၤႇ တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးလၢ တမ့ၢ်တတီတဖၣ်န့ၣ်ဒီး တၢ်ကဟ့ၣ်ၦၤတဂၤန့ၣ်လၢ တၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢအဆူၣ်န့ၢ်ဒံးတၢ်တဖၣ်သ့ န့ၣ်လီၤ.²⁸

တၢ်ဃုကွၢ်သမံသမိးအပတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်အတၢ်အပတီၢ်လၢ အပာ်ဃုာ်လၢ တၢ်စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အမူးအရၢ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ.³¹  မ့ၢ်သ့ဒီးတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဟံးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤလၢပီၢ်ရီဒီး တၢ်ကရၢကရိလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ် အအိၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

တၢ်အမူးအရၢ်လၢပၢၤကီၢ်ဒိးပၢ တဖၣ်အဂီၢ် ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် မ့ၢ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ တဒိးန့ၢ်တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤအလၢအၦဲၤန့ၣ်ဒီး တမ့ၢ်ကမၤတၢ်လူၤဃုသံကွၢ်သမံသမိးတၢ်အဂီၢ် န့ၣ်ဘၣ်.³² ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် မ့ၢ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ အဒိးန့ၢ်တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ အလၢအၦဲၤ လၢကလူၤဃုထံၣ် သမံသမိးတၢ်အဂီၢ်လံန့ၣ်ဒီး ကဘၣ်ဆှၢတၢ်ကစီၣ် ဆူကွီၢ်ဘျီၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးအီၤ ဒီးကဘၣ်စးထီၣ်မၤ တၢ်လူၤဃုထံၣ်သမံသမိးတၢ် န့ၣ်လီၤ.³³

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် ကမၤတၢ်လူၤဃုထံၣ် သမံသမိးတၢ်ဧါ တမၤဧါန့ၣ် ကဘၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါၦၤလၢအဆှိးထီၣ် တၢ်/ၦၤဆှၢတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.³⁴

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်န့ၣ် ကဘၣ် မၤတၢ်လူၤဃုသ့ၣ်ညါသမံသမိးတၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ လၢ တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်တဒိးပၢဘၣ်ႇ ထဲဒၣ်လၢ စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် အစိကမီၤန့ၣ်လီၤ.³⁵

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဂၤ လၢအတၢ်လူၤသံကွၢ်သမံသမိးတၢ်အံၤန့ၣ် ကဘၣ်မၤဝဲဒ်သိးတၢ်မၤယံ၁်မၤနီၢ်တၢ်တဖၣ် တအိၣ်ဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.³⁶

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဂၤ ဒ်သိးကသံကွၢ်သံဒိး ၦၤလၢအသ့ၣ်ညါတၢ်လၢ အကဲထီၣ်အသးအဂ့ၢ်အကျိၤအဂီၢ် ကိးဝဲဆူပၢၤကီၢ် ဝဲၤလီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.³⁷

ဖဲတၢ်လူၤသံကွၢ်သမံသမိးတၢ်အကတီၢ် ၦၤတဂၤဂၤလၢ အသးအိၣ်တဲဖျါထီၣ်တၢ် ဒ်အတၢ်သးအိၣ်အိၣ်ဝဲ အသိးန့ၣ် ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်ဒီး မတၤတဂၤမး တဘၣ်တြီအီၤဘၣ်.³⁸

ၦၤတဂၤဂၤဖဲ အဟ့ၣ်ထီၣ်အတၢ်အုၣ်အသးလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်အကတီၢ် အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တမံၤလၢ်လၢ်လၢ အဝဲလဲၤဟ့ၣ်ထီၣ် ဆူ ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ် အအိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဖဲတၢ်သမံသမိးက့ၤအီၤလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤန့ၣ် စံးကတိၤဆၢကဒါက့ၤဝဲသ့ န့ၣ်လီၤ.³⁹

ဖဲတၢ်လူၤသံကွၢ်သမံသမိးတၢ်အကတီၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ် အသးလၢပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်အအိၣ် အလံ၁်ဒိတဖၣ် န့ၣ်မ့တမ့ၢ်လၢ တၢ်ပ၁်လီၤဆီတၢ်ဂ့ၢ်တနီၤဘၣ်ဒီး ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ အိၣ်ဒီး အခွဲးအယ၁် လၢကဒိးန့ၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.⁴⁰

မ့ၢ်သ့ဒီးပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဂၤ လၢကဒိးန့ၢ် တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်ဆါ အတၢ်ကွဲးနီၣ်အဂီၢ် ကဘၣ်ဒုးဘျးစဲ အသးဒီးလီၢ် ကဝီၤတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကမၤန့ၢ် တၢ်အံၤအဂီၢ် ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤ ကဘၣ်တူၢ်လိ၁် တၢ်သမံသမိးအီၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ

ဖဲတၢ်စံၣ်ညီၣ်သမံသမိးတၢ်လၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤအကတီၢ် ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ် (မ့) ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤ ကဘၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးလၢ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲဒီး ကဘၣ်စံးဆၢတၢ်သံကွၢ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးတၢ်မၤ အသးတမံၤအံၤအဂ့ၢ် အကျိၤန့ၣ်လီၤ.⁴¹

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ဒ်သိးၦၤအုၣ်အသးတဂၤ ကဟဲဆူကွီၢ်ဘျီၣ်ဒီး ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးအဂီၢ်ကဘၣ်မၤ ဆူၣ်ဝဲခီဖျိ တၢ်ထုးထီၣ်ဟ့ၣ် လံ၁်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤကလုၢ်ဒ်သိး ၦၤကဟဲဆူရူ (မ့) လံ၁်တၢ်ပျဲလၢတၢ်ဃုန့ၢ်ဖီၣ်န့ၢ်တၢ်န့ၣ်လီၤ.⁴²

တၢ်အမူးအရၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အမူးအရၢ်ဒ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤအသိးအဃိ ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ်အနီၢ်ကစၢ် မ့ၢ်တဟဲဆူရူဖဲ တၢ်ကိးအီၤအကတီၢ်န့ၣ်ဒီး တၢ်ပျၢ်ကွံ၁်တၢ်အမူးအရၢ်အံၤ သ့န့ၣ်လီၤ.⁴³

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ သံကွၢ်တၢ်သံကွၢ်တဖၣ် ဆူၦၤလၢအဆှိးထီၣ်အီၤ အၦၤအုၣ်အသးတဖၣ် (လၢတမံၤ) ၦၤလၢအဟ့ၣ်ထီၣ်ထီဒါစံးကတိၤအီၤတဖၣ်န့ၣ် လၢတၢ်သံကွၢ်တဖၣ် သ့န့ၣ်လီၤ.⁴⁴

တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ တၢ်ပ၁်ဖျါအီၤလၢတၢ်ကစီၣ်အဆိ လၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ် (မ့တမ့ၢ်) လံ၁်တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆူကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤန့ၣ် တၢ်ဆိးကါအီၤဒ်တၢ်မၤစၢၤက့ၤတၢ်ႇတၢ်ထီဒါက့ၤတၢ်ဆူၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ် (မ့တမ့ၢ်) ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤ အဂီၢ်သ့န့ၣ်လီၤ.⁴⁵

ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ် (မ့) ၦၤအုၣ်အသးလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်မၤဆူၣ်မၤစီးတၢ်အမူးအရၢ်တဖၣ် ကဒိးဘၣ် တၢ်သံကွၢ်ကဒါက့ၤ အဝဲသ့ၣ်ခီဖျိ တၢ်သံကွၢ်တဖၣ် လၢအဘၣ်ဃးဒီး မုၣ်ခွါအတၢ်အိၣ်ဃု၁်အဂ့ၢ် လၢၦၤလၢအတြီဆၢကတိၤတၢ်တဂၤ အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.⁴⁶

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တြီဃ၁်တၢ်သံကွၢ်လၢ အတဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါ သ့ၣ်တဖၣ် သ့န့ၣ်လီၤ.⁴⁷

မ့တမ့ၢ်ဘၣ်လၢတၢ်သံကွၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကဲထီၣ်အသးအံၤန့ၣ်ဒီး တၢ်သံကွၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိၦၤအသူးအသ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တြီဃ၁်ဝဲသ့န့ၣ်လီၤ.⁴⁸

တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢၦၤအါဂၤကဒိကနၣ်တၢ်အဂီၢ်

မ့တမ့ၢ်လၢ တၢ်အမူးအရၢ်တဖၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်အီၤလၢ ဖိဒံဖိသၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်တဖၣ် ဒီး ကွီၢ်မ့ၣ်လီၤဆီတဖၣ် န့ၣ် ဒ်ကီၢ်ပယီၤတၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်ပ၁်ဝဲအသိး တၢ်ကဘၣ်မၤအီၤလၢၦၤ အါဂၤအမဲ၁်ညါလီၤ⁴⁹  .

ပစံးသ့လၢၦၤအါဂၤဟဲဒိကနၣ်ဝဲ အခွဲးအယ၁်အိၣ်ဝဲလီၤ. ဖိသၣ်အမူးအရၢ်တဖၣ် ဖဲတၢ်သမံသမိးအီၤအကတီၢ် မ့တမ့ၢ်ဘၣ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးၦၤဂုၤဂၤလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်မူးတၢ်ရၢ်ဘၣ်ဒီးတၢ်ဒုးဟးထီၣ်ကွံ၁်ၦၤအဂၤတဖၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.⁵⁰

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်လၢ အသမံသမိးတၢ်အမူးအရၢ်တဂၤ မ့ၢ်ထံၣ်ဝဲလၢ တကြၢး တဘၣ်ဘၣ်ဒီး ကွီၢ်မ့ၣ်တမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤ အဂီၢ်မတၤတဂၤမး တနု၁်လီၤဟးထီၣ်ဘၣ်ဝဲန့ၣ်တြီဃ၁်ဝဲသ့န့ၣ်လီၤ.⁵¹

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဂၤ ဖဲတၢ်အိၣ်အသးတနီၤအကတီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤႇ မ့ၢ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ တကြၢးတဘၣ်လီၤဒီးကဟ့ၣ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ် ယ၁်လၢ ဖိသၣ် ၁၆ နံၣ်အဖီလ၁်ဃု၁်ဒီး ၦၤတဂၤဂ့ၤတဂၤဂ့ၤန့ၣ် ကဟ့ၣ်ထီၣ်အတၢ်အုၣ်အသး ခီဖျိတၢ်ထံၣ်ဟူတၢ်ဂီၤ ဒီးအက လုၢ် (Video) မ့ၢ်ဂ့ၤႇ ကွဲၤဟူဖျါအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢတၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်အီၤအဖၢမုၢ်အကတီၢ် (Live) မ့ၢ်ဂ့ၤ သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.⁵²

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဂၤ အၢၣ်လီၤစံၣ်ညီၣ်ဝဲသ့လၢ မတၤမတၤအိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢကဘၣ်အိၣ်ဖဲတၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အုၣ် အသး အလီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤႇ ဖဲတၢ်လီၢ်လၢၦၤဒုးနဲၣ်ဖျါတၢ်အုၣ်အသးတမံၤ အံၤအဂ့ၢ်အလီၢ်န့ၣ်သ့ဝဲလီၤ.⁵³

ဒ်တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီအတၢ်သိၣ်တၢ် သီအိၣ်ဝဲအသိးတၢ်အမူးအရၢ်လၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဖၣ် အဂီၢ်ပိ၁်မုၣ်ႇ ဖိဒံဖိသၣ်ႇ သးစၢ်လၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီး ဘၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်အတၢ်အုၣ်အသး တဖၣ်ကဘၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ် အတၢ်အုၣ် အသးတဖၣ်လၢ တၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ်အဘၢ ဒီးၦၤအါဂၤတနု၁်လီၤဟးထီၣ်ဘၣ် အကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ်လီၤ.⁵⁴

တၢ်ဂ့ၤပ၁်ဘံၣ်ပ၁်ဘၢအီၤ (မ့တမ့ၢ်) အိၣ်လၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအပူၤ

တၢ်သံကွၢ်သမံသမိးလၢကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤန့ၣ်တၢ်တြီဃ၁်အီၤဒ်သိးၦၤအါဂၤသုတနု၁်လီၤဟးထီၣ် တကးဒံးဘၣ် -

လၢဖိဒံဖိသၣ်အမူးအရၢ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤ (ကဲဘျုး) လၢဖိသၣ်အံၤအဂီၢ်အိၣ် မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဒီး စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်န့ၣ် အခွဲးတအိၣ် လၢ ကတဲဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတၢ်ကစီၣ်တဖၣ် ဆူ ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ် ဘၣ်.⁵⁵

ဖိဒံဖိသၣ်တဖၣ်လၢ အတူၢ်ဘၣ်တၢ် ဒီး ပှၤမဲာ်ထံၣ်အုၣ်အသးတဖၣ်အဂီၢ် နီၢ်တဂၤ တၢ်ဒီသဒၢ ဒီး သဲစးလၢအအိၣ်ကၢအိၣ်ခိးတဖၣ်အသိး ကအိၣ်ဒီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ် တၢ်ဒီသဒၢဃာ်အီၤ န့ၣ်လီၤ.⁵⁶

ဒ်၂ဝဝ၅နံၣ်တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်ဝဲအသိး တၢ်ဒီသဒၢအိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကဘၣ်ပ၁်ခူသူၣ်ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤ အဂ့ၢ်အကျိၤလၢ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအပူၤန့ၣ်လီၤ အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ် -

• တၢ်တြီဃ၁်လၢတၢ်န့ၢ်ဘၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် အလံ၁်တၢ်ကွဲးနီၣ်တဖၣ် ဆူၦၤလၢ အတဘၣ်ဃးလိၤလိၤဒီးတၢ်မူးတၢ်ရၢ်အံၤ
• တချူးလၢတၢ်ပ၁်ဖျါထီၣ်တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤလၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်အမူးအရၢ်အကတီၢ်ကဘၣ်ဟံးန့ၢ်တၢ်ပျဲလၢၦၤဘၣ်မူ ဘၣ်ဒါဒီး ၦၤလီၢ်လၤဒိၣ်အိၣ်တဖၣ်လၢအဆိ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.⁵⁷

တၢ်ဂုၤက့ၤတၢ်အမူးအရၢ်

ခီဖျိ ကွီၢ်မ့ၣ်လၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤအကလု၁်တဖၣ် အဖီခိၣ် ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤ ဖဲတၢ်သမံသမိးတၢ်အဆၢ ကတီၢ် ဂုၤက့ၤအတၢ်ဆှိးထီၣ်အံၤ ဖဲတကတီၢ်ဂ့ၤတကတီၢ်ဂ့ၤန့ၣ် သ့ဝဲဒၣ်လီၤ.⁵⁸

တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပျၢ်သ့ ဒီး တၢ်လၢ ပျၢ်တသ့ အိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါ တၢ်အမူးအရၢ်မနုၤန့ၣ် ပျၢ်သ့လဲၣ် ပျၢ်တသ့လဲၣ်န့ၣ် ကသ့ၣ်ညါအဂီၢ် ကွၢ်လၢ ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစး အစရီ ၂ တက့ၢ်. မ့မ့ၢ် တၢ်အမူးအရၢ်လၢ ပျၢ်အီၤသ့န့ၣ် လၢ တၢ်အိၣ်အသးတနီၤအဖီခိၣ် ပှၤဆိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် ပျၢ်လီၤအီၤ သ့န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အမူးအရၢ်တနီၤန့ၣ် ကပျၢ်အီၤအဂီၢ် တလိၣ်ဘၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အတၢ်ဆၢတဲာ်တၢ်ဘၣ်.⁵⁹  အဒိ ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢအဒ့ ၄၂၆၊ ၄၂၇ န့ၣ် တၢ်မ့ၢ် ကဲထီၣ် တၢ်မၤဟါမၢ် ဟးဂီၤ ပှၤတဂၤ အစုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ် တစဲးဖိန့ၣ် ပှၤလၢ အတူၢ်ဘၣ်တၢ်န့ၣ် ပျၢ်က့ၤ “တၢ်မၤဘၣ်ဒိးအဘျုး” သ့ဝဲလီၤ.

တၢ်အမူးအရၢ်တနီၤန့ၣ် ကပျၢ်အီၤအဂီၢ် လိၣ်ဘၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အတၢ်ဆၢတဲာ်တၢ်န့ၣ်လီၤ.⁶⁰  အဒိ ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ အဒ့ ၃၄၆ အသိး တၢ်အမူးအရၢ်လၢ တၢ်ပၢၤဃာ် ခူသူၣ်လၢ အတဖိးသဲစးန့ၣ် ပှၤဆိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် ပျၢ်က့ၤတၢ် ထဲဒၣ်လၢ စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် အတၢ်ဟ့ၣ်ခွဲး န့ၣ်လီၤ.

ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် မ့မ့ၢ် ဖိသၣ်န့ၣ် ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါန့ၣ် ပျၢ်က့ၤအမူးအရၢ် လၢ ဖိသၣ်ခၢၣ်စး သ့အသိး ပျၢ်တၢ် သ့ လၢ စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် အတၢ်ဟ့ၣ်ခွဲး န့ၣ်လီၤ.⁶¹

လၢ အမူးအရၢ်တဖၣ်လၢ တၢ်ပျၢ်အီၤတသ့န့ၣ် ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် မၤ တၢ်ပျၢ်အမူးအရၢ်တၢ်မၤ သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤဝဲန့ၣ် လိၣ်ဘၣ် သဲစးပှၤလီၢ်လၤဒိၣ် ဒီး စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် အတၢ်ဟ့ၣ်ခွဲၤ န့ၣ်လီၤ. တမ့ၢ် ပှၤဆှိးထီၣ်တၢ်ဘၣ် - သဲစးပှၤလီၢ်လၤဒိၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ဃ့ တၢ်အခွဲးဝဲန့ၣ် လၢ စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အအိၣ် န့ၣ်လီၤ.⁶²

ကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်အဂီၢ် ကွၢ်လၢ တၢ်အမူးအရၢ်အကျိၤအကွာ် ဒီး ပှၤဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်တဖၣ် အခွဲးအယာ် တက့ၢ်.

တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အက့ၢ်အဂီၤခဲလၢ၁်တပူၤဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်မ့ၢ်မၤတၢ်ကူၣ်ကၤ ၦၤကညီဆူ ပိ၁်မုၣ်တဖၣ်ဒီး ဖိသၣ် ၁၈ နံၣ်အဖီလ၁်တဖၣ်န့ၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်စံၣ်ညီၣ် လၢအဆူၣ်အကိၤ တဖၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.⁶³

ၦၤတဂၤလၢအဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၣ် ခီဖျိလၢတၢ်မၤဆူၣ်မၢဆူၣ်အဃိ ဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီတမံၤ အံၤအသိးတၢ် ဟံးန့ၢ်အီၤ ဒ်ၦၤလၢအမၤကမၣ်တၢ်တဂၤ အသိးတန့ၢ်ဘၣ် .⁶⁴

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဂၤ ဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်ဆှိးထီၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ဆူတၢ်ကရၢကရိလၢအတြီဆၢ ဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ် ကၤၦၤကညီလၢ အဘၣ်တၢ်ကရၢကရိအီၤဒ်၂ဝဝ၅တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအသိး အအိၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.

ဖဲတၢ်မၤတၢ်အမူးအရၢ်အကတီၢ် တၢ်ကဘၣ်ဒီသဒၢၦၤလၢ အဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤ အတၢ်ခူသူၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒ်ကျဲလၢ လ၁်အံၤအသိးန့ၣ်လီၤ.

• တၢ်တြီဃ၁်ၦၤလၢအတဘၣ်ဃးလိၤလိၤဒီး တၢ်မူးတၢ်ရၢ်အံၤလၢ အကန့ၢ်ဘၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် အလံ၁်တၢ်ကွဲးနီၣ်တဖၣ်⁶⁵
• တၢ်တြီဃ၁်ၦၤလၢအတဘၣ်ဃးလိၤလိၤဒီး တၢ်မူးတၢ်ရၢ်အံၤလၢ အကန့ၢ်ဘၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် အလံ၁်တၢ်ကွဲးနီၣ်တဖၣ်⁶⁶
• ၦၤလၢတူၢ်ဘၣ်တၢ်ပိ၁်မုၣ်ႇ ဖိဒံဖိသၣ်, သးစၢ်တဖၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်အတၢ်အုၣ်အသးတဖၣ်လၢ တၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ် အဘၢဒီး ၦၤအါဂၤတနု၁်လီၤဟးထီၣ်ဘၣ် အကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ်လီၤ.⁶⁷

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဂၤ လၢအကဆှိးထီၣ်က့ၤ ၦၤလၢ အကူၣ်ကၤအီၤတဂၤအဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤလၢတၢ်ကဒိးန့ၢ်တၢ် အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီးကသံၣ်ကသီအတၢ်မၤစၢၤအဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤႇ တၢ်လီၢ်လၢကအိၣ်ကဆိးဝဲတစိၢ်တလီၢ်အဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤဃ့န့ၢ် တၢ်မၤစၢၤ ဒီးတၢ်ဂုၤတၢ်ဂၤလၢအဘၣ်ဃး ဒီးၦၤကညီ အတၢ်ရ့လိ၁်ဘၣ်ထွဲအတၢ်မၤစၢၤတဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤသ့န့ၣ်လီၤ.⁶⁸

ဒ်၂ဝဝ၅တၢ်တြီ ဆၢဒီသဒၢတၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအသိး, တၢ်ကရၢကရိထီၣ်လီၢ်ခၢၣ်သး အတၢ်ကရၢ ကရိတဖုအံၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤမူဒါလီၤဆီ လၢကဒီသဒၢပိ၁်မုၣ်ႇ ဖိသၣ်ဒီးသးစၢ်လၢအဘၣ် တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဖၣ် အသူးအသ့ၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်အသးဒီးနီၢ်ကစၢ်အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.⁶⁹

တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ် ဒ်ကွီၢ်မ့ၣ်အသိးန့ၣ်အမဲ၁်ညါ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်ကျဲအဂုၤအဂၤတဖၣ် လၢတၢ်ကမၤဂ့ၤန့ၢ်တၢ်အံၤသ့ဝဲလီၤ. အဒိ -

• ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤ လၢအတၢ်ဟးဂီၤဘၣ်ဒိဆါတဖၣ်အဂီၢ် ဃ့ဝဲဒ်သိးတၢ်ကလိးက့ၤ အတၢ်တူၢ်ဘၣ်တ ဖၣ်ဒ်တၢ်လုၣ်သ့ၣ်ခါပတ၁်တၢ်သိၣ်တၢ်သီအမူးအရၢ်အသိးသ့န့ၣ်လီၤ.⁷⁰
• ကီၢ်ပယီၤထံဖိကီၢ်ဖိဒီး ၦၤလၢ အအိၣ်လၢထံကီၢ်အံၤအပူၤ မ့ၢ်အဘၣ်တၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ်အီၤႇ မ့ၢ်ဘၣ်မၤတၢ်မၢန့ၢ် ဆူၣ်တၢ်အ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအက့ၢ်အဂီၤတဖၣ်န့ၣ်ဒီးဆှိးထီၣ်ဝဲဆူ ထံကီၢ်ကဒဲကဒဲ ၦၤမၤတၢ်ဖိအတၢ်ကရၢကရိ (ILO) အၦၤလီၢ်လၤဒိၣ် အအိၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. လၢ ILO တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်မၤအကျိၤအကျဲပူၤန့ၣ် တၢ်အခွဲးအယ၁်အိၣ်ဝဲလၢ အသုတအိၣ်ဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢ ကဃ့န့ၢ်က့ၤတၢ်လိးက့ၤ အတၢ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်ခီဖျိ တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ၦၤလၢအမၢန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်တဖၣ်ႇ တၢ်မၤမဲ၁်ဆှးအီၤဒီး တၢ်အက့ၢ်အဂီၤအဂုၤအဂၤလၢ တၢ်ကမၤဆၢက့ၤ ၦၤလၢအမၢန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.

ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဂၤ မ့ၢ်မၤကမၣ်ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ လ၁်တဖၣ်အံၤဒီး တၢ်ကဟံးန့ၢ်အီၤအတၢ်ကမၣ် ဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်ဝဲအသိးန့ၣ်လီၤ.

• ဒ်အလီၢ်အလၤအိၣ်ဝဲအသိး မူဒါတၢ်ဂ့ၢ်လၢ ကဘၣ်မၤဝဲတဖၣ်န့ၣ် တမၤဝဲမ့ၢ်ဂ့ၤႇ မၤယံ၁်မၤနီၢ်အတၢ်ဖံးတၢ် မၤလၢတအိၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတဖၣ်⁷¹
• လီၤတူ၁်လၢ တၢ်ကဟံးဃ၁်ဖီၣ်ဃ၁်ၦၤလၢ အကဘၣ်ဖီၣ်ဝဲဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီအသိး⁷²
• ခီဖျိလၢတၢ်ပ၁်လီၤသးအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤႇ အတၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ တၢ်န၁်န့ၢ်အီၤတသ့ဘၣ် အဃိ မ့ၢ်ဂ့ၤမ့ၢ် လီၤတူ၁်လၢ အကဟဲဆူကွီၢ်ဘျီၣ်ဒီး အုၣ်အသးတဖၣ်⁷³
• တၢ်တပ၁်ဖျါ တၢ်ယူးယီၣ်ပ၁်ကဲဆူကွီၢ်ဘျီၣ် ခီဖျိဆိးကါတၢ်ကတိၤမၤပျံၤမၤဖုးတၢ် (မ့) တၢ်ကတိၤလၢတပ၁်လ့ၢ်ပ၁်ကါ ဘၣ်တၢ်ႇ တၢ်မၤတံ၁်တ၁်ကွီၢ်ဘျီၣ်အမူးအရၢ်တဖၣ်⁷⁴
• အီၣ်ကဘျံးကဘျၣ်တၢ်ႇ ဟံးန့ၢ်ခိၣ်ဖးလ၁်ဆှိးတဖၣ်⁷⁵
• တြီဃ၁်မၤတံ၁်တ၁်တၢ် (မ့) မၤဟးဂီၤတၢ်အုၣ်အသးလၢ တၢ်တူၢ်လိ၁်အီၤသ့တဖၣ်ဒီး လၢတၢ်လီတၢ်ဝ့ၤအပူၤကွဲး နီၣ်ကွဲးဃါတၢ်လၢပၢၤကီၢ်အတၢ်ကွဲးနီၣ်အပူၤ ဒီးမၤတၢ်ဒ်အံၤသိးလၢ တၢ်ဂ့ၢ်အဂုၤအဂၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ⁷⁶

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ် ဃု၁်ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအၦၤလီၢ်လၤဒိၣ်တဖၣ် ဃု၁်ဒီးပဒိၣ်ပၦၢ်အၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်မ့ၢ်မၤဘၣ်တၢ် ဟံးန့ၢ်ခိၣ်ဖးလ၁်ဆှိး, တၢ်မၤပျံၤဃ့န့ၢ်တၢ်ဒီး တၢ်မၤကဘျံးကဘျၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤတဖၣ်န့ၣ်ဒီးတၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤဆူ တၢ်ထီဒါ တၢ်မၤတၢ်လၢတတီတလိၤဒီးဖိး သဲစးအၦၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖု (ACC)အအိၣ် သ့န့ၣ်လီၤ.⁷⁷

ၦၤလၢအဆှိးထီၣ်တၢ်တဂၤ လၢအတၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အဂီၢ်ခီဖျိ တၢ်အုၣ်အသးလၢအဂၢၢ်အကျၢၤမ့ၢ်အိၣ်ဒီးကပူၤ ဖျဲးဝဲလၢတၢ်ဆှိးထီၣ်ကဒါက့ၤအီၤခီဖျိတၢ်မၤဟးဂီၤၦၤအသူးအသ့ၣ်(မ့) ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအဂုၤအဂၤတဖၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.⁷⁸

• တၢ်ထီဒါတၢ်မၤတၢ်လၢအတတီတလိၤဒီးဖိးသဲစးအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၂ဝ၁၃) (ဘှီဘၣ်၂ဝ၁၆ဒီး၂ဝ၁၇)
• တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၂ဝဝ၅)
• ဖိဒံဖိသၣ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၉၉၃)
• သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် (၂၀၀၈)
• တၢ်တပ၁်ဖျါတၢ်ယူးယီၣ်ပ၁်ကဲကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၂ဝ၁၃)
• ဥပဒေပြဝေဏဳရာဇဝတ်
• တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဘၣ်ဃးဒီးဖိးသဲစးအတၢ်ဂ့ၢ်အကျိၤအကျဲ
• လိက်သ္ကေံတဲရုၚ်ဂဗုတ်
• ၦၤအုၣ်အသးတၢ်စံၣ်ညီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၈၇၂) (ဘှီဘၣ်၂ဝ၁၅)
• ပၢၤကီၢ်တၢ်ပၢဆှၢတၢ်ဘျၢအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၉၉၅) (ဘှီဘၣ်၁၉၉၇)
• ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ
• ပၢၤကီၢ်လံာ်ဟံးဃာ်
• တၢ်မၤဃၣ်မၤဟါမၢ်ကွံ၁်ပိ၁်မုၣ်ဟးဂီၤအတၢ်မၤတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၉၄၉) (ဘှီဘၣ်၁၉၉၈)