ၦၤလၢအဘၣ်တၢ် ဆှိးထီၣ်အီၤခီဖျိအမၤကမၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ

တၢ်ဃုန့ၢ်တၢ်

ကဘၣ်ဃုဝဲဒၣ်လၢ ၦၤလၢအိၣ်ဖဲဟံၣ်ပူၤ တဖၣ်မ့တမ့ၢ် ၦၤဖဲန့ၣ်တဖၣ် အခၢၣ်စးအမဲ၁်ညါန့ၣ်လီၤ. ^{6 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၁၀၃(၃)။}

ကဘၣ်ဃုဒၣ်ဝဲထဲလၢ လံ၁်ဃုတၢ်ပျဲဟ့ၣ်ခွဲးဟ့ၣ်ယ၁်ဝဲအသိးန့ၣ်လီၤ. ^{7 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၉၇။}

တၢ်ပီးတၢ်လီလၢ အဝဲသ့ၣ်ကဟံးဃ၁်ဒီး ပၢၤဃ၁်ဝဲန့ၣ် ကဘၣ်ကွဲးထၢနု၁်ဝဲလၢ (လံ၁်ဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်အဒိ)^{8 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၁၀၃။}  ပူၤဝံၤ လံ၁်ဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်အဒိအဂၤတဘ့ၣ်န့ၣ် ဟံၣ်ကစၢ်အိၣ်ဒီးခွဲးယ၁်လၢ ကန့ၢ်ဘၣ်ဃု၁်ဝဲ န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်တၢ်

တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်တဒိးပၢ တဖၣ်အဂီၢ် ဒ်သိးပၢၤကီၢ်တဖၣ် ကဃုကွၢ်ဖီၣ်တၢ်အဂီၢ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ လံ၁်တီလံ၁်မီ (လံ၁်ပျဲ) လၢတၢ်ကကွၢ်ဃုတၢ်ဖီၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်လၢ ပၢၤကီၢ်တဒိးပၢ ^{9 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၄(၁)(စ)၊ ၄(၁)( ဎ)။}  တဖၣ်န့ၣ် တလိၣ်ဘၢ လံာ်ပျဲဘၣ်. ကွၢ်လၢတၢ်လီၢ်ဖဲအံၤ တက့ၢ်.

ၦၤမ့ၢ်တတြီဆၢ တဒီတဒၢက့ၤအသးန့ၣ် ပၢၤကီၢ်န့ၣ် တဘၣ်စူးကါဂံၢ်ဘါဘၣ်.^{10 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၄၆(၃)၊ ၅၀။}

ထးကျီၤစု ဒီး တၢ်စၢဃာ်ဒ်န့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်လိၣ်မး ကဘၣ်စူးကါအီၤန့ၣ်လီၤ. ^{11 စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်လံာ်ဟံးဃာ်အဒ့ ၃၉၇။}

မ့ၢ်ဃုကွၢ်သမံသမိးၦၤအပိ၁်မုၣ်န့ၣ်ၦၤလၢအဃုကွၢ်သမံသမိးတၢ်န့ၣ်ကဘၣ်မ့ၢ်ဒၣ်ပိ၁်မုၣ်အဂၤတဂၤလီၤ.^{12 ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၅၂။}

တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢတၢ်အိၣ်ဃိကလ၁်ဒီးတစံးကတိၤတၢ်

ၦၤလၢဘၣ်တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်တဂၤဒ်သိး ကအၢၣ်လီၤအတၢ်ကမၣ် (မ့) ဒ်သိးတၢ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ကစီၣ် အဂ့ၢ်အကျိၤ တဖၣ်အဂီၢ် ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဖၣ် မ့ၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအီၤႇ မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအီၤႇ မၢန့ၢ်ဆီၣ်ခံ ဆူၣ်အီၤတန့ၢ်ဘၣ်.^{13 ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးဒိၣ်အဒ့ ၃၃၀၊ ၃၃၁။ ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၄၃။}

ပှၤစူးကါ ထဲဒၣ် တၢ်စံးဆၢတဲဖျါထီၣ်တၢ် ဒ်တၢ်ဘၣ်အသး လၢ စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အမဲာ်ညါ ဒ် ပှၤတူၢ်ကွီၢ် အတၢ်အုၣ်အသးန့ၣ်လီၤ.^{14 ၁၈၇၂ တၢ်အုၣ်သးသဲစး(၂၀၁၅ တၢ်ဘှီ) အဒ့၂၄။}

တၢ်ဟံးဃ၁်ပၢၤဃ၁်တၢ်

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤကဘၣ်တၢ်ဟဲစိ၁်အီၤဆူစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အမဲ၁်ညါလၢ၂၄နၣ်ရံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.^{15 (၂၀၀၈) တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၃၇၆။}

ဖဲဘၣ်တၢ်လိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်အီၤဒ် အမၤတၢ်ကမၢ်အခါ မ့မ့ၢ် ဖိသၣ်တဂၤလၢ အသးအိၣ် ၁၈နံၣ်အဖီလာ်န့ၣ် အခွဲးအိၣ်လၢကဒိးန့ၢ် ပှၤသးပှၢ်ဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အခွဲးအယာ်တဖၣ် တကးဒံးဘၣ် ဖိဒံဖိသၣ်အခွဲးအယာ်တဖၣ် ဒီး တၢ်ဒီသဒၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတဖၣ် စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.^{16 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀။} မ့မ့ၢ်၁၆နံၣ်အဖီလ၁်န့ၣ်တၢ်ကြၢးလဲၤကိးအီၤတဘျီဃီဆူဖိသၣ်သးစၢ်အကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ်လီၤ ^{17 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၁၉။)}

တၢ်တြီတၢ်ဟံးဃ၁်ဖီၣ်ဃ၁်တၢ်လၢအဆၢတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အမူးအရၢ်လၢပၢၤကီၢ်မၤဝဲတပၢဘၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တၢ်ဟံးဃ၁်ဖီၣ်ဃ၁်အီၤအါန့ၢ်၂၄နၣ်ရံၣ်တန့ၢ်ဘၣ်.

တၢ်အမူးအရၢ်လၢပၢၤကီၢ်မၤဝဲပၢ တဖၣ်န့ၣ် ဒ်သိး တၢ်ကပျၢ်န့ၢ်ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးအီၤတဂၤ (အဂၤတမံၤ) တၢ်ဒီသဒၢခွဲး လၢကထူၣ်ဖျဲး လၢတၢ်ပၢၤဃ၁်န့ၣ် တၢ်ပတံထီၣ်အီၤဆူစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်မဲ၁်ညါသ့ဝဲလီၤ. (တၢ်ဒိကနၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢ တၢ်ကဆှၢထီၣ်က့ၤအီၤလၢခံ, ဘၣ်တၢ်သမံသမိးအီၤ လၢခံ)^{18 (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်လံာ်ဟံးဃာ်အဒ့ ၄၀၃(၁)။)} ဖဲပၢၤကီၢ်လူၤဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်အမူးအရၢ်အကတီၢ်တၢ်ပၢၤဃ၁်ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤသ့ဒီး လၢတၢ်ဆှိးအီၤတၢ်အမူးအရၢ်နီၣ်ဂံၢ်ဒိၣ်အဖီခိၣ်တၢ်တၢ်မၤအါထီၣ်အီၤဆူ၁၅သီတုၤအသီ၃ဝသ့န့ၣ်လီၤ. ^{19 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၁၆၇၊ ၁၆၇(၂)။)}

တၢ်ဟံးဃ၁်ပၢၤဃ၁်တၢ်ႇတၢ်မၤန့ၢ်တၢ်အုၣ်ကီၤခွဲးယ၁်ႇတၢ်မၤဘၣ်ၦၤတဂၤလၢတၢ်သးကညီၤ တအိၣ်ဘၣ်အပူၤ

ဖဲတၢ်ဖီၣ်ဃာ်အခါ ပၢၤကီၢ်အတၢ်မၤအၢမၤနး ပှၤလၢအဘၣ်တၢ်ပၢၤဃာ်အီၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်ပျဲ တၢ်မၤနၢၤမၤဃာ်အီၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်တြီဃာ်အီၤလီၤ. ^{20 (၁၉၉၅ ကမျၢၢ်ပၢၤကီၢ် တၢ်ပၢဆှၢတၢ်ဘျၢအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၉၉၇ တၢ်ဘှီ) အဒ့ ၁၇(ဂ)။ (၂၀၀၈) တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၄၄။ ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးဒိၣ်အဒ့ ၃၃၀၊ ၃၃၁။)}

ၦၤလၢဘၣ်တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်တဂၤဒ်သိး ကအၢၣ်လီၤအတၢ်ကမၣ် (မ့) ဒ်သိးတၢ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ကစီၣ် အဂ့ၢ်အကျိၤ တဖၣ်အဂီၢ် ပၢၤကီၢ်လီၢ်လၤဒိၣ်တဖၣ် မ့ၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအီၤႇ မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအီၤႇ မၢန့ၢ်ဆီၣ်ခံ ဆူၣ်အီၤဒီးပၢၤကီၢ် လီၢ်လၤဒိၣ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်လိ၁်ဘၢ လိ၁်ကွီၢ်က့ၤအီၤလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ဒ်အမ့ၢ်ကွီၢ်မ့ၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.^{21 (၁၉၉၅ ကမျၢၢ်ပၢၤကီၢ် တၢ်ပၢဆှၢတၢ်ဘျၢအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၁၉၉၇ တၢ်ဘှီ) အဒ့ ၁၇(ဂ)။ (၂၀၀၈) တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၄၄။ ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးဒိၣ်အဒ့ ၃၃၀၊ ၃၃၁။)}

တၢ်မၤန့ၢ်တၢ်အုၣ်ကီၤခွဲးယ၁်

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးအီၤတဂၤအိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢကပတံထီၣ်န့ၢ်တၢ်အုၣ်ကီၤ အဂီၢ်ဒီးတၢ်ကဒိ ကနၣ်တၢ်ကအုၣ်ကီၤအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{22 (ပၢၤကီၢ်လံာ်ဟံးဃာ်အဒ့ ၁၇၈၅။)} တၢ်အမူးအရၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤန့ၢ်တဖၣ်ကဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်အီၤဒီးလၢတန့ၢ်တဖၣ် အိၣ်ဝဲလီၤ.

တၢ်အမူးအရၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤန့ၢ်ဂ့ၤႇ တန့ၢ်ဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤ တဂၤမ့မ့ၢ်

1. အသး၁၆နံၣ်ဖီလ၁်
2. ၦၤပိ၁်မုၣ်
3. ဆိးက့တဆူၣ်တချ့ႇ တကျၢၤတနူၤဒီး က့ၢ်ဂီၤတလၢတၦဲၤတဖၣ်^{25 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၄၉၇(၁)။)} မၤန့ၢ် တၢ်အုၣ်ကီၤသ့ဝဲလီၤ.

မ့ၢ်တဒိကနၣ်မၤထွဲဒ်တၢ်အုၣ်ကီၤအတၢ်ဘျၢဘၣ်ဒီးတၢ်ကဂုၤက့ၤတၢ်အုၣ်ကီၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်ပ၁်အီၤန့ၣ်လီၤ.^{26 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၄၉၆။)}

အာမခံစည်းကမ်းများကို မလိုက်နာပါက ပေးထားသည့် အာမခံကို ရုပ်သိမ်းနိုင်သည်။

တၢ်ဘၣ်တၢ်ဆိကမိၣ်ဒ်တၢ်ကမၣ်တအိၣ်အခွဲးအယာ်

တချုးလၢ ကွီၢ်မ့ၣ်အဒ့တဖၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤလၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်အဂီၢ် ပာ်ဖျါတၢ်အုၣ်အသးတသ့ဒ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်တၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဒ်ပှၤတၢ်ကမၣ်တအိၣ် သ့န့ၣ်လီၤ.

တၢ်တြီဆၢဂ့ၢ်လိ၁်စံးကတိၤက့ၤတၢ်ခွဲးယ၁်^{27 ((၂၀၀၈) ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၉(ဂ)၊ ၃၇၅။)}

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁် လၢကဘၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်အမူးအရၢ်/အနီၢ်ဂံၢ် ဒိၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤ အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ^{28 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၂၁၀။)}

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကသံကွၢ်သံဒိးကဒါက့ၤ ဒီးစံးကတိၤသမၢ က့ၤၦၤအုၣ်အသးတဖၣ်လၢ အထံၣ်တၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤႇၦၤအုၣ်အသးအဂုၤအဂၤတဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အမူးအရၢ်လၢ တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤ န့ၣ်လီၤ.^{29 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၂၀၈(၂)။)}

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ အိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကဟ့ၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤ တၢ်အုၣ်အသးတဖၣ် လၢအဝဲအဂီၢ်/ လၢအဝဲအတၢ်ဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{30 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၂၉၈၊ ၂၉၀၊ ၃၄၂။)}

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ ဒ်ၦၤအုၣ်အသးလၢအထံၣ်တၢ်^{31 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၄၂(၁) (က)။)} တဂၤအသိး ဟ့ၣ်ထီၣ်အတၢ်စံး ကတိၤတသ့ဘၣ်ဆၣ် ဖဲတၢ်ဒိကနၣ်တၢ်သမံသမိးတၢ်လၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ ကိးကတီၢ်ဒဲးန့ၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်သံကွၢ် သံဒိးအီၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ^{32 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၄၂(၂)။)}

တၢ်ဆၢကတီၢ်အလၢအၦဲၤဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ

ဒ်သိးၦၤလၢ အဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ ကသမၢဒီးဂ့ၢ်လိ၁်က့ၤတၢ်ကသ့အဂီၢ် တၢ်ကဟ့ၣ်အီၤတၢ်ဆၢ ကတီၢ်လၢလၢၦဲၤၦဲၤ လၢအဝဲကကတဲ၁်ကတီၤအသးဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢ ကကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢအဂီၢ်လီၤ.^{33 (၂၀၀၈ တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၁၉(ဂ)၊ ၃၇၅။)}

ဒ်န့ၣ်အဃိ ဖဲတၢ်သမံသမိးတၢ်လၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤအဂီၢ် လံ၁်လဲၢ်တၢ်ကွဲးနီၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်အုၣ်အသး တဖၣ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်အမူးအရၢ်န့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်အခွဲးလၢ ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးအီၤတဂၤ ကကွၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးအီၤတဂၤ မ့ၢ်အိၣ်ဒီးကျိ၁်အတၢ်ကီတၢ်ခဲဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကပ၁်ၦၤကျိ၁် ထံက့ၤတၢ်တဂၤလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{34 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၆၁။)} တို့ပါဝင်သည်။

တၢ်ဒိကနၣ်တၢ်သမံသမိးလၢအတီအလိၤဒီးတလဲၤတစွၤဘၣ်တၢ်

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤတဂၤ ကဘၣ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ တၢ်ကသမံသမိးဒီး စံၣ်ညီၣ်န့ၢ်အီၤ တၢ်တီတီလိၤလိၤဒီး တလဲၤတစွၤဘၣ်နီတခီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.^{35 (၂၀၀၈ တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ် အဒ့ ၃၄၇။)}

ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်တဖၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်လိ၁်အသးဒီး ဖိးသဲစးတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီဒီးတၢ် ဂ့ၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အမူးအရၢ်တခါဘၣ်တခါအဖီခိၣ်ဒီး ကဘၣ်ပူၤဖျဲးဒီး တၢ်မၤတတီတလိၤဒီး တၢ်တလဲၤ တစွၤဘၣ်နီတခီဘၣ်န့ၣ်လီၤ.^{36 (၂၀၁၇ ကီၢ်ပယီၤစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်အတၢ်စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် အတၢ်သိၣ်ဘျၢအဒ့ ၁ တုၤ ၄။.)}

လၢတၢ်ဒိကနၣ်တၢ်သမံသမိးကိးကတီၢ်ဒဲးန့ၣ် ၦၤလၢအစံၣ်ညီၣ်တဲ၁်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်အံၤ ကဘၣ် အိၣ်ဝဲဒ်ၦၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤတဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ.^{37 (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်လံာ်ဟံးဃာ် အဒ့ ၁၃။)}

လၢကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ ဖဲတၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်အကတီၢ် ၦၤလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်တမံၤအံၤအပူၤ ဒ်အမ့ၢ်စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်ႇ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအၦၤလီၢ်လၤဒိၣ်တဖၣ် ဒီးပဒိၣ်အၦၤမၤတၢ်ဖိကိးဂၤ လၢအဘၣ်ဃး ဒီးတၢ်မူးတၢ်ရၢ်တမံၤအံၤအပူၤတဖၣ် တၢ်တြီဃ၁်အီၤလၢ အသုတဟံးန့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ခိၣ်ဖးလၣ်ဆှိး (မ့တမ့ၢ်) တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ၦ့ၤဒိၣ်တမံၤမံၤ လၢမတၤမးအအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.^{38 (၂၀၁၇ မြန်မာနိုင်ငံ တရားသူကြီးများအတွက် တရားစီရင်ရေး ကျင့်ဝတ် အပိုဒ် ၁ မှ ၄။ (၂၀၁၃) အဂတိလိုက်စားမှုတိုက်ဖျက်ရေးဥပဒေ(၂၀၁၆၊ ၂၀၁၇ ပြင်ဆင်ချက်))}

တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢတၢ်ကမၤခ့နျ့ၢ်တၢ်သမံသမိးလၢကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ

ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢ အတီအလိၤအဘၣ်အဂီၢ် တၢ်ကြၢးသမံသမိးစံၣ်ညီၣ်န့ၢ်ၦၤလၢ အဘၣ်တၢ် လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ် တဂၤတသ့ဖဲအသ့လၢအဆိအ ချ့ န့ၣ်လီၤ. ^{39 (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်လံာ်ဟံးဃာ် အဒ့ ၄၆၆၊ ၄၂။)}

ဖဲတၢ်သမံသမိးတၢ်အမူးအရၢ်အကတီၢ် တၢ်တဟ့ၣ်အခွဲးလၢ တၢ်ကမၤယံ၁်မၤနီၣ်တၢ် ခီဖျိတၢ်အုၣ်သး လၢတဂၢၢ်တကျၢၤ တတီတလိၤဘၣ်တဖၣ်လီၤ^{40 9စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်လံာ်ဟံးဃာ် အဒ့ ၂၄၊ အဒ့ ၄၆၆။)} စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ကြၢးဟးဆှဲးတၢ်သုးနံၤသုးသီ လၢတၢ်သ့ၣ်ဆၢဖးကတီၢ် တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.  ^{41 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့၃၄၄(၁)။)}

တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢတၢ်ဒိကနၣ်တၢ်သမံသမိးတၢ် လၢၦၤအါဂၤအမဲ၁်ညါလၢကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ

မ့တမ့ၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်တနီၤလၢ အဘၣ်ဃးဒီးဖိသၣ် အကွီၢ်မ့ၣ်န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အဂုၤအဂၤခဲလၢ၁် ကဘၣ်တၢ် သမံသမိးအီၤလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်အလီၢ်အဒၢးပူၤ ဖဲၦၤအါဂၤဟဲနု၁်လီၤထံၣ်ဒီး နၢ်ဟူဘၣ်ဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ^{42 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၅၂။ တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၁၉(ခ)။ (၂၀၁၉) ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၄(ခ)။)}

ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်ဒီးတၢ်ပတံသကွံၢ်ကညး

ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်အၢၣ်လီၤစံၣ်ညီၣ်တဲ၁်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကဘၣ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ထံၣ်ဒီးနၢ်ဟူဘၣ် ဖျိဖျိဖျါဖျါသ့ လၢကွီၢ်ဘျီၣ်အလီၢ် (ကွီၢ်ဘျီၣ်အဒၢး) ပူၤန့ၣ်လီၤ. ^{43 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၆၆(က)။)}

စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် အတၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁် လၢခံကတၢၢ်အံၤန့ၣ် ကဘၣ်ကွဲးလီၤပ၁်လီၤဝဲလၢ လံ၁်ပူၤဝံၤဒီးဘၣ်မနုၤ ဘၣ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်ဝဲ ဒ်အံၤအဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ် ကဘၣ်ကွဲးပ၁်ဖျါဝဲ ဖျိဖျိဖျါဖျါလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ.^{44 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၃၆၇(၁)။)}

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်လိ၁်ဘၢလိ၁်ကွီၢ်တဂၤ အိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကပတံသကွံၢ်ကညးထီၣ်က့ၤ ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်အံၤသ့န့ၣ်လီၤ. ^{45 (၂၀၀၈ တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်အဒ့ ၁၉(ဂ)။ ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၅၃၇၊ ၄၀၄။)}

တၢ်မၤကမၣ်သဲစးအတၢ်ဟံးန့ၢ်မူဒါ 

တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ပၢၤဃ၁်တၢ်

ပၢၤကီၢ်န့ၣ် ကဘၣ်တဲဖျါ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ တၢ်ဖီၣ် ဒီး ကွီၢ်မ့ၣ် အဂ့ၢ် ဒ်သိး ဖိသၣ် ကနၢ်ပၢၢ်ညီညီ န့ၣ်လီၤ.^{50 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ခ)။)}

ဖဲတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်တၢ်အကတီၢ် တၢ်တဘၣ်ကျီၤဃ၁်ဖိသၣ်အစုလၢ ထးကျိၤစုဒီးမၤအီၤဒ်တၢ်စၢဃ၁်ဒ်န့ၣ်အသိး တဖၣ်ဘၣ်လီၤ^{51 ၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဃ)။}

ဖဲတၢ်ဖီၣ်န့ၢ်တၢ်အကတီၢ် ပၢၤကီၢ်တဖၣ် တဘၣ်မၤပျံၤ မၤဖုးဖိသၣ်ဒီး မၤအၢမၤသီ မၤတရီတပါအီၤဘၣ်.^{52 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဂ)။)} ကဘၣ်ဆှၢတၢ်ကစီၣ်ဆူအမိၢ်အပၢ် (မ့တမ့ၢ်) ၦၤအံးထွဲကွၢ်ထွဲအီၤအအိၣ် လၢတၢ်ဟံးဃ၁် ပၢၤဃ၁်အီၤအဂ့ၢ် န့ၣ်လီၤ.53^{53 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဆ)။)} ဖိသၣ်န့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ဒုးထံၣ်အီၤဒီး မိၢ်ပၢ်, ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်, ဘူးတံၢ် ဒီး ပီၢ်ရီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.^{54 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဆ)။)}

တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤ, တၢ်ဟံးဃာ်ပၢၤဃာ်တၢ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်အုၣ်ကီၤ 

ဖိသၣ်တဖၣ်န့ၣ် တဘၣ်တၢ်စၢဃ၁်အီၤႇ ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤအီၤတပူၤဃီဃု၁်ဒီး ၦၤနီၢ်ဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်^{55 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(စ)။)}
ပိ၁်မုၣ် အဂီၢ် ၦၤအံးထွဲကွၢ်ထွဲတၢ် ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲ အပိ၁်မုၣ်န့ၣ်လီၤ.^{56 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(စ)။)}
ဖိသၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်တဘၣ်စၢဃ၁်အီၤလၢ ပၢၤကီၢ်တၢ်ပၢၤ ဒီး ဃိာ်ဘၣ်.^{57 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(င)၊ ၈၃(င)။)}
မ့ၢ်သ့ န့ၣ် ကဘၣ်ဆှၢက့ၤအီၤဆူ မိၢ်ပၢ် မ့တမ့ၢ် ပှၤကွၢ်ထွဲအီသ အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.^{58 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၃(ဂ)၊ (ဃ)။)}
ကျဲအကတၢၢ်တဘိန့ၣ် ဆှၢအီၤသ့ဆူ တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအလီၢ်ခၢၣ်သးန့ၣ်လီၤ.^{59 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၃(ဂ)၊ (ဃ)။)}
ဖဲဖိသၣ်တဂၤဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤလၢ ကွီၢ်မ့ၣ်တမံၤမံၤဒီး တၢ်ကဘၣ်ဟ့ၣ်အီၤတၢ်အုၣ်ကီၤ န့ၢ်တၢ်လၢအဝဲအဂီၢ်လီၤ.^{60 (ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်သိၣ်ဘျၢသဲစးအဒ့ ၄၉၇(၁)။)}

တၢ်သမံသမိးလၢကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤ

မ့ၢ်တဆှၢခီဖံးမၤတၢ်ဘၣ်ဒီး ကဘၣ်ဆှၢခီ အချ့ကတၢၢ် ဆူ ဖိဒံဖိသၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်လၢ အဘၣ်ထွဲန့ၣ်လီၤ.^{61 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဈ)။)}

ဖိဒံဖိသၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်လၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်အဂၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖျၢၣ် လၢ အတမ့ၢ်ဝဲ ပှၤသးပှၢ်ကွီၢ်မ့ၣ်အလီၢ် န့ၣ်လီၤ.^{62 (၂၀၁၉ ကလေးသူငယ်ဥပဒေပုဒ်မ ၈၄(ခ)။)}

ကဘၣ် သမံသမိး ဖိသၣ်အကွီၢ်မ့ၣ် အချ့ကတၢၢ်လီၤ.^{63 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၄(စ)။)}

ဖိဒံဖိသၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ပာ်ဒိၣ် တၢ်ဆၢတဲာ်လၢ ကကဲထီၣ်တၢ်အဂ့ၤကတၢၢ် လၢ ဖိသၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{64 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၃(ဃ)။)}

ကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ပျဲ မိၢ်ပၢ် မ့တမ့ၢ် ပှၤအကြၢးတဂၤဂၤ အတၢ်စံးဆၢ ဒီး တၢ်ဆှၢထီၣ်တဖၣ် လၢ ကဒီသဒၢဖိသၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{65 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၄(ဂ)။)}

ကွီၢ်ဘျီၣ်တဖၣ် ကွီၢ်လီၢ်တဖၣ်လၢ ကသမံသမိးဖိဒံဖိသၣ်န့ၣ် တဘၣ်ဟ့ၣ်အခွဲးလၢ ပှၤကမျၢၢ်တဖၣ်ကနုာ်လီၤဟးထီၣ်ဘၣ်. ကဘၣ်ဟ့ၣ်အခွဲးထဲဒၣ် ပှၤလၢ အဘၣ်ဃးဒီး ကွီၢ်မ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲ ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်, ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်, အဘူးအတံၢ် ဒီး ပှၤမဲာ်ထံၣ်အုၣ်သး, ကွီၢ်ဘျီၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိး ကနုာ်လီၤလၢ ကွီၢ်လီၢ်အပူၤလီၤ. စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ကဘၣ်ဆၢတဲာ်ဝဲ ပှၤအဂုၤအဂၤတဖၣ် ကနုာ်လီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{66 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၄(ခ)။)}

မ့တမ့ၢ်လၢ တၢ်ပညိၣ်အိၣ်လၢ ကကဲဘျုးကဲဖှိၣ်လၢ ဖိသၣ်အဂီၢ်န့ၣ် အခွဲးတအိၣ်လၢ ကတဲဖျါထီၣ် ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ် လၢ တၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်.^{67 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၅(ခ)။)}

ဖိသၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်မၤကမၣ်အီၤ ဒီး ဖိသၣ်လၢ အဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်သးတဖၣ်အဂီၢ် ကဘၣ် ဟ့ၣ်တၢ်ဒီသဒၢ ဒီး သဲစးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢန့ၣ်လီၤ.^{68 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၉၆(က)မှ(င)။)}

ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲ၁်

မ့ၢ်အိၣ်ဖျါလၢ ကွီၢ်မ့ၣ်န့ၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်န့ၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤ တၢ်စံၣ်ညီၣ်အၢၣ်လီၤ လၢအတၢ်ပညိၣ်အိၣ်ဝဲ လၢ ဖိသၣ်အဘျုး ဒီး အသကဲာ်ပဝးအတၢ်ဆီတလဲန့ၣ်လီၤ^{69 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၇။)}

တၢ်စံၣ်ညီၣ်အပူၤန့ၣ် ကဘၣ်ပ၁်သူၣ်ပ၁်သးဒီး ဆိကမိၣ်န့ၢ်တၢ်လီၤလီၤဆီဆီလၢ တၢ်ဘၣ်ဃးဒီး သးစၢ်တဂၤအသးအနံၣ်အလါႇ အသကဲ၁်ပဝး, နီၢ်ခိဒီးသးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ် ချ့ဒီးလၢတၢ်အိၣ်အသး အဂုၤအဂၤတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ^{70 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၇(က)မှ(စ)။)}

ဖိသၣ်တဂၤန့ၣ်ညီနုၢ်တၢ်တဟ့ၣ်အီၤတၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢအကဘၣ်လီၤဃိ၁်န့ၣ်ဘၣ်.^{71 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၈(က)။)}

ဖိသၣ်အကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်ကွၢ်စိန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်ဖိသၣ်တဖၣ် အသကဲ၁်ပဝးဒီး တမ့ၢ်လၢတၢ် ကဟ့ၣ်အီၤတၢ်စံၣ် ညီၣ်အဂီၢ်ဘၣ်.^{72 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၈(က)။ တၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကွၢ်လၢ (၂၀၁၉) ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၈(ဂ)၊ ၈၉ တက့ၢ်.)}

တၢ်ဆှၢခီမၤတၢ်လၢ ကျဲအဂုၤအဂၤ

ဖဲ အဆှၢခီမၤတၢ်လၢ ကျဲအဂုၤအဂၤအခါ ကဘၣ်ထၢနုာ်ဆိကမိၣ်တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤတနီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကွီၢ်မ့ၣ်အန့ဆၢၣ်, အသးအနံၣ်အလါ, နီၢ်သးအတၢ်ဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ, ကွီၢ်မ့ၣ်လီၢ်လံအိၣ်တအိၣ်, ဒီး တၢ်လုၢ်ဘၢလၢ ဒူသဝီအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအလိၤ အိၣ်တအိၣ် န့ၣ်လီၤ.^{73 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၃(ဎ)၊ ၇၁(က)(၁)မှ(၇)။)}

ဖဲ အဆှၢခီမၤတၢ်လၢ ကျဲအဂုၤအဂၤအခါ န့ၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ပညိၣ်လၢ ကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲ ကဟ့ၣ်ပလီၢ်တီၢ်, တၢ်ဟ့ၣ်စ့လိာ်က့ၤတၢ် ဒီး တၢ်ကတိၤဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘၢတၢ် လၢ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤအၢအဂီၢ် ဒီး ကဒုးအဝဲမၤသကိးတၢ်လၢ ဒူသဝီတၢ်မၤဘျုးတၢ်မၤတဖၣ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ.^{74 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၇၅(ခ)(၁)မှ(၉)။)}

မ့မ့ၢ် လၢ တၢ်အိၣ်အသးလၢ ကမ့ၢ်တၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢ ဖိသၣ်အဂီၢ် ခီဖျိ တၢ်မၤဟါမၢ် ဖိသၣ်အမိၢ်ပၢ်တဖၣ်အတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲအခွဲး ဒီး တၢ်ပာ်ဖိသၣ်လၢ တၢ်ကွၢ်ထွဲတစိၤတလီၢ်ဟံၣ် ဒီး တၢ်မၤစၢၤကလီဟံၣ်တဖၣ် န့ၣ်ဒီး မၤဒ်ကျဲအဝဲအံၤ သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.^{75 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၇၅(ခ)(၇)။)}

မ့ၢ်တမၤ တၢ်ဆှၢခီမၤတၢ်လၢ ကျဲအဂုၤအဂၤ န့ၣ် ကဘၣ်ဆှၢတဘျီဃီ ဆူ ဖိဒံဖိသၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်လီၤ.^{76 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၈၀(ဈ)။)}

ဖိသၣ်တဖၣ်လၢဃိာ်ပူၤ

ကဘၣ်ပာ်ပူၤဖျဲးလၢ ပှၤသးပှၢ်ဃိာ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အခွဲးအိၣ်လၢ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ခံကွၢ်စီကွၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်, တၢ်ထံၣ်လိာ်သးခွဲးလၢ ပှၤတမှံဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ် ဒီး တၢ်ဒိးန့ၢ် တၢ်ကူၣ်သ့မၤစၢၤအခွဲးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.^{77 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၉၃(က)၊(ဂ)၊(စ)၊(ဆ)။)}

တၢ်မၢအမၤတၢ်မၤဆူၣ်ဆူၣ်ဒိၣ်ဒိၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဆှၢအီၤဆူ တၢ်ဖှီၣ်ပၢၤဝဲၤလီၢ်တဖၣ်လၢ အအိၣ်လၢ ဃိာ်ဝဲၤကျိၤအတၢ်ပၢတၢ်ဆှၢအပူၤန့ၣ် တဘၣ်မၤဘၣ်.^{78 (၂၀၁၉ ဖိဒံဖိသၣ်သဲစးအဒ့ ၉၃(င)။)}

အခွဲးအယာ်ဒိးန့ၢ်သ့တဖၣ် ဒီး တၢ်တြီတဖၣ်

တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစး အတၢ်ပညိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ ဒ်သိး ကဒိးန့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစး လၢ ပှၤဘၣ်တၢ်ဆှိးထီၣ်အီၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.^{79 (၂၀၁၅ သဲစး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစးတၢ်ဘှီ(၂၀၂၁) အဒ့ ၄။)}

တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစး န့ၣ် မ့ၢ် တၢ်ဒိးလဲန့ၢ်ပီၢ်ရီလၢ ပှၤအခွဲးအိၣ်ဃ့ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးသဲစးအဂီၢ်, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးသဲစး, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဆိကမိၣ် ဒီး တၢ်မၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.^{80 (၂၀၁၅ သဲစး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစးတၢ်ဘှီ(၂၀၂၁/၁၇၅) အဒ့ ၂(က)။)}

ပှၤလၢအဒိးန့ၢ် သဲစးတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးန့ၣ် ကဘၣ်မ့ၢ် ကီၢ်ပယီၤဖိလီၤ. တဘၣ်မ့ၢ် ပှၤအဃ့ၢ်အိၣ်တဒၢအသး, , ပှၤထံကီၢ်ဂၤဖိတဖၣ်, ဒီး ပှၤအဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ အကီၢ်ဒၣ်ဝဲတဖၣ် ဘၣ်.^{81 (၂၀၁၅ သဲစး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစးတၢ်ဘှီ(၂၀၂၁/၁၇၅) အဒ့ ၂(ခ)။)}

စွပ်စွဲခံရသူသည် တရားရုံး၌ အမှုစစ်ဆေးစဉ်နှင့် ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ပြီးချိန်တွင် ဥပဒေအထောက်အကူ ရပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ ရဲမှ ထိန်းသိမ်းခံရစဉ် သို့မဟုတ် ဖမ်းဆီးခံရပြီးချိန် တွင် ဥပဒေအကူအညီ ရပိုင်ခွင့်မရှိပါ။^{82 (၂၀၁၅ သဲစး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစးတၢ်ဘှီ(၂၀၂၁/၁၇၅) အဒ့ ၂(ခ)။)}

တၢ်ကီတၢ်ခဲ မ့ၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ဆဲးကျိးကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤဟ့ၣ်ကူၣ်သဲစးတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲ မ့ၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ဆဲးကျိးကတိၤတၢ်ဒီး ကဘၣ်မၤစၢၤလၢ တၢ်ကျိာ်ထံ န့ၣ်လီၤ.^{83 (၂၀၁၅ သဲစး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဘၣ်ဃးသဲစးတၢ်ဘှီ(၂၀၂၁/၁၇၅) အဒ့ ၂၇(က)။)}

• ဥပဒေပလီုသရိုဟ်ပွမဗက်စအဂတိ(၂၀၁၃) (တၚ်ပလေဝ်ပလေတ်၂၀၁၆၊ ၂၀၁၇)
• ဥပဒေကောန်ၚာ်သၟတ် ၂၀၁၉ ။
• ဒ္ဂေတ်ဝတ် ပရေၚ်စဳရေၚ်ဂဗုတ် သွက်နာဲဗ္စာ ဍုၚ်ဗၟာ ဂမၠိုၚ်၂၀၁၇
• သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် (၂၀၀၈)
• လိက်သ္ကေံတဲရုၚ်ဂဗုတ်
• ဥပဒေပြဝေဏဳရာဇဝတ်
• အာတ်ဥပဒေဒၟုၚ်သက်သဳ ၁၈၇၂ (တၚ်ပလေဝ်ပလေတ်၂၀၁၅)
• ဥပဒေ ပရေၚ်ကဵုအထံက်အပၚ် မဆေၚ်စပ်ကဵုဥပဒေ၂၀၁၅ (တၚ်ပလေဝ်ပလေတ် ၂၀၁၇၊ ၂၀၂၁)
• ဥပဒေထိၚ်ဒဝ်စေဝ်ပၞောန်ဒပ်ဗၠာဲသၟိၚ်ညးဍုၚ်ကွာန် ၁၉၉၅ (တၚ်ပလေဝ်ပလေတ် ၁၉၉၇)
• တၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ရာဇသာတ်ဇၞော် (၂၀၁၉ ကေုာံ ၂၀၂၁)
• ဃိာ်တဖၣ်သဲစး
• အာတ်ဥပဒေထံၚ်စာတ်
• ဥပဒေသ္ကိုပ်ညးရေၚ်တၠုၚ်သၞောဝ် ကၟိန်ဍုၚ် (၂၀၁၀)
• ဥပဒေ ပရေၚ်စဳရေၚ်ဂဗုတ် ကၟိန်ဍုၚ် ၂၀၁၀ (တၚ်ပလေဝ်ပလေတ်၂၀၁၃)