တရားရုံးတွင်သက်သေခံခြင်း
တရားရုံးတွင်အမှုကို စစ်ဆေးစီရင်သည့်အခါ တိုင်ကြားသူတရားလို သို့မဟုတ် နစ်နာသူကိုယ်တိုင်က သက်သေထွက်ဆိုရမည် ဖြစ်ပြီး အခင်းဖြစ်အကြောင်းခြင်းရာနှင့်သက်ဆိုင်သော မေးခွန်းများကိုလည်း ဖြေဆိုရမည်ဖြစ်သည်။41 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၁၁၈၊ ၁၃၂။)
တရားသူကြီးအနေဖြင့် သမ္မန်စာဖြင့်စေ၊ ဝရမ်းဖြစ်စေ ထုတ်ဆင့်ပြီး မျက်မြင်သက်သေတစ်ဦးကို တရားရုံးသို့လာရောက် သက်သေထွက်ဆိုစေရန် ဖိအားပေးနိုင်သည်။42 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေ ပုဒ်မ ၉၀(က)။)
အကယ်၍အမှုသည် တိုင်တန်းချက်အရစွဲဆိုသောအမှုဖြစ်ပြီး တိုင်တန်းသူကိုယ်တိုင် ရုံးတော်မှချိန်းဆိုသောနေ့တွင် လာရောက်ရန် ပျက်ကွက်ပါက အမှုကိုပလပ်နိုင်သည်။43 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေ ပုဒ်မ ၂၄၇၊ ၂၅၉။)
စွပ်စွဲခံရသူမှ တရားလိုပြသက်သေများ တစ်နည်းအားဖြင့် မိမိအားဆန့်ကျင်ထွက်ဆိုနေသော မျက်မြင်သက်သေများကို ပြန်လှန် မေးခွန်းများ မေးမြန်းခွင့်ရှိသည်။44 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေ ပုဒ်မ ၂၀၈(၂)။)
ပထမသတင်းပေးတိုင်တန်းချက် သို့မဟုတ် ဦးတိုက်တိုင်ကြားလွှာတွင် ဖော်ပြထားသော အချက်များကို တိုင်ကြားသူ တရားလို သို့မဟုတ် နစ်နာသူကို ထောက်ခံရန် သို့မဟုတ် ဆန့်ကျင်ရန် အသုံးပြု နိုင်သည်။45 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၁၄၅၊ ၁၅၅(၃)၊ ၁၅၇။ ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၆၂(၁)၊ ရဲလက်စွဲအပိုဒ် ၁၄၁၄။)
မုဒိမ်းမှုနှင့်စပ်လျဉ်း၍ တိုင်ကြားသူ သို့မဟုတ် မျက်မြင်သက်သေသည် ယခင်က လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကိစ္စနှင့်ပတ်သက်သော မေးခွန်းများကို ခုခံချေပသူဘက်မှ မေးမြန်းသည်ကို ခံရနိုင်ပါသည်။46 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၁၅၅(၄)။)
တရားသူကြီးသည် မသင့်လျော်သော မေးခွန်းများ မေးမြန်းခြင်းကို တားမြစ်နိုင်ပါသည်။.47 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၁၅၂။)
အခင်းဖြစ်အကြောင်းခြင်းရာနှင့် ဆက်စပ်သည်မှတစ်ပါး မေးခွန်းများသည် ဂုဏ်သိက္ခာ၊ အသရေကို ထိခိုက်စေသည်ဟုယူဆရပါက တရားသူကြီးသည် ထိုမေးခွန်းများကို မေးမြန်းခြင်းမှ တားမြစ်နိုင်သည်။48 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၁၅၁။)
အများပြည်သူမှ ဝင်ရောက်ကြားနာခွင့်
ကလေးသူငယ် တရားရုံး၌စီရင်သော အမှုများအပါအဝင် အချို့သော ခြွင်းချက်အမှုများမှလွဲ၍ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တည်ဆဲဥပဒေများအရ အမှုစစ်ဆေးစီရင်ခြင်းများကို အများပြည်သူရှေ့မှောက်တွင် စီရင်ရပါမည်။49 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၅၂။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပုဒ်မ ၁၉(ခ)။ (၂၀၁၉) ကလေးသူငယ်ဥပဒေ ပုဒ်မ ၈၄(ခ)။) တစ်နည်းအားဖြင့် အများပြည်သူမှ လာရောက်နားထောင်ခွင့်ရှိပါသည်။
ကလေးသူငယ်မှုခင်းများတွင် အမှုနှင့်တိုက်ရိုက်သက်ဆိုင်သော မိသားစုဝင်များနှင့် သက်ဆိုင်သောအမှုသည်များ မှအပ အခြားသူများကို အမှုစစ်ဆေးနေစဉ်အတွင်းတရားခွင်တွင် ရှိမနေစေရန် ဖယ်ရှားနိုင်ပါသည်။50 ((၂၀၁၉) ကလေးသူငယ်ဥပဒေ ပုဒ်မ ၈၄(ခ)။)
အမှုကိုစစ်ဆေးစီရင်နေသော တရားသူကြီးမှ သင့်လျော်သည်ဟုထင်မြင်ပါက မည်သည့်ရာဇဝတ်မှုမျိုးတွင်မဆို အများပြည်သူ ဝင်ထွက်ခြင်းမပြုရန် တားမြစ်နိုင်ပါသည်။51 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၅၂။)
တရားသူကြီးသည် အချို့သောအခြေအနေများတွင် အသက်၁၆နှစ်အောက် ကလေးသူငယ်အပါအဝင် လူပုဂ္ဂိုလ်တစ်ယောက်ကို ဗီဒီယိုကွန်ဖရန်းဇင်း မှတစ်ဆင့် သက်သေထွက်ဆိုရန်အတွက် ခွင့်ပြုနိုင်သည်။52 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၆၀က(၁)(က)၊ (ခ)၊ (ဃ)။)
တရားသူကြီးမှ သက်သေထွက်ဆိုချက်ပေးသည့်နေရာနှင့် ထိုသက်သေထွက်ဆိုချက်ကို ပြသ နေသည့် တရားရုံးတရားခွင် တွင် မည်သူသာ ရှိရမည်ကို သတ်မှတ်ဆုံးဖြတ် ပေးနိုင်သည်။53 ((၁၈၇၂ )သက်သေခံအက်ဥပဒေ (၂၀၁၅ ပြင်ဆင်ချက်) ပုဒ်မ ၆၀(က)(၃)(က)။)
(၂၀၀၅) လူကုန်ကူးမှု တားဆီးကာကွယ်ရေးဥပဒေအရ စွဲဆိုသော မှုခင်းများတွင် သက်သေထွက်ဆိုသော နစ်နာဆုံးရှုံးသူ အမျိုးသမီး၊ ကလေးသူငယ်၊ လူငယ်သည် လုံခြုံစိတ်ချရပြီး အများသူငှာ ဝင်ထွက်ခွင့်မရှိသော တရားခွင်တွင် သက်သေထွက်ဆိုချက် ပေးရမည်။54 ((၂၀၀၅) လူကုန်ကူးမှု တားဆီးကာကွယ်ရေးဥပဒေ ပုဒ်မ၁၁(က)။)
လှို့ဝှက်ထားခြင်း သို့မဟုတ် လုံခြုံစိတ်ချမှုရှိခြင်း
တရားခွင်အမှုစစ်ဆေးခြင်းကို အများသူငှာဝင်ထွက်သွားလာခြင်းအား ကန့်သတ်ခြင်းများအပြင် –
ကလေးသူငယ် မှုခင်းများတွင် တရားသူကြီးမှ ကလေးသူငယ်၏ ကောင်းကျိုးဖြစ်စေမည့် ရည်ရွယ်ချက်မှအပ အမှု၏ သတင်းအချက်အလက်များကို မီဒီယာများတွင် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်မရှိပါ။55 ((၂၀၁၉) ကလေးသူငယ်ဥပဒေ ပုဒ်မ ၈၅(ခ)။)
နစ်နာသူ ကလေးသူငယ်များနှင့် မျက်မြင်သက်သေ များအတွက် ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ လုံခြုံရေးအပါအဝင် တည်ဆဲဥပဒေများအရ လုံခြုံမှုရှိစေရန် အကာအကွယ်ပေးထားပါသည်။56 ((၂၀၁၉) ကလေးသူငယ်ဥပဒေ ပုဒ်မ ၉၆(က)-(င)။)
(၂၀၀၅) လူကုန်ကူးမှုတားဆီးကာကွယ်ရေးဥပဒေအရ နစ်နာဆုံးရှုံးသူ၏ ကိုယ်ရေးအချက်များကို လုံခြုံအောင် လျှို့ဝှက်ပေးရမည်ဟု အကာအကွယ် ပေးထားပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ –
- အမှုနှင့် တိုက်ရိုက် သက်ဆိုင်ခြင်းမရှိသောသူများကို တရားရုံးစာရွက်စာတမ်းများ ရယူခြင်းမှ တားမြစ်ထားခြင်း
- အမှု၏ အသေးစိတ်အချက်အလက်များကို ထုတ်ပြန်ခြင်းမပြုမီ သက်ဆိုင်ရာတာဝန်ရှိသူ၊ အရာရှိများ၏ ခွင့်ပြုချက် ရယူစေခြင်း တို့ဖြစ်ပါသည်။57 ((၂၀၀၅) လူကုန်ကူးမှုတားဆီးကာကွယ်ရေးဥပဒေ ပုဒ်မ၁၁(ခ)၊(ဂ)။)
အမှုရုပ်သိမ်းခြင်း
စွဲဆိုခံရသော ပြစ်မှုအမျိုးအစားပေါ်မူတည်၍ တိုင်ကြားသူသည် အမှုစစ်ဆေးနေစဉ်ကာလအတွင်း မည်သည့်အချိန်တွင် မဆို ၄င်း၏ တရားစွဲဆိုမှုကို ရုပ်သိမ်းနိုင်သည်။58 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၄၅။)
ကျေအေးနိုင်သည့် ပြစ်မှု နှင့် ကျေအေးခွင့်မရှိသော ပြစ်မှု ဟူ၍ ရှိသည်။ မည်သည့်အမှုက ကျေအေးနိုင်သည်၊ ကျေအေးခွင့်မရနိုင်သည် ကို သိရှိရန် ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေ ၏ ဇယား ၂ တွင်ကြည့်ပါ။ ကျေအေးနိုင်သည့် ပြစ်မှု ဆိုလျှင် တိုင်ကြားသူမှ အခြေအနေအချို့ပေါ် မူတည်ပြီး အမှုကျေအေးနိုင်သည်။
အချို့ကိစ္စရပ်များတွင် တရားသူကြီး ၏ ဆုံးဖြတ်ချက် မလိုအပ်ဘဲ ကျေအေးနိုင်သည်။59 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၄၅(၁)။) ဥပမာ ရာဇသတ်ကြီး ဥပဒေ ပုဒ်မ ၄၂၆၊ ၄၂၇ တွင် လူတစ်ဦးတစ်ယောက် ၏ ပစ္စည်းဥစ္စာကို ပျောက်ဆုံး၊ ပျက်စီးမှု အနည်းငယ်သာ ဖြစ်စေလျှင် ထိခိုက်နစ်နာသူ သည် ထိုကဲ့သို့ “အကျိုးဖျက်ဆီးမှု” မျိုး ကို ကျေအေး နိုင်သည်။
အချို့ကိစ္စများကို တရားသူကြီး အမိန့်ဖြင့်သာ ကျေအေးနိုင်သည်။60 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၄၅(၂)။) ဥပမာ ရာဇသတ်ကြီး ဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၄၆ အရ လျှို့ဝှက်စွာ မတရား ချုပ်နှောင်ထားမှု ကဲ့သို့သော အမှုများတွင် တိုင်ကြားသူသည် တရားသူကြီး၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့်သာ ကျေအေး နိုင်သည်။
တိုင်ကြားသူသည် ကလေးဖြစ်လျှင် ကလေးကို တာဝန်ရှိသောသူ မှ ကလေး ကိုယ်စား အမှုကို ကျေအေးပေးနိုင်သလို တရားသူကြီး ၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ကျေအေးပေးနိုင်သည်။61 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၃၄၅(၄)။)
ကျေအေးခွင့်မရှိသောအမှုများတွင် တိုင်ကြားသူ အနေဖြင့် အမှုရုပ်သိမ်းမှုကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည်။ ထိုသို့ပြုလုပ်ရာတွင် အမှု၏ ဥပဒေအရာရှိ နှင့် တရားသူကြီး ၏ ခွင့်ပြုချက်လိုသည်။ တိုင်ကြားသူ မဟုတ်ဘဲ ဥပဒေအရာရှိမှ ထိုခွင့်ပြုချက်ကို တရားသူကြီး ထံ တောင်းဆိုရမည်ဖြစ်သည်။62 (ရာဇဝတ်ကျင့်ထုံးဥပဒေပုဒ်မ ၄၉၄။)
အသေးစိတ် ကို အမှုလမ်းကြောင်းနှင့် စွပ်စွဲခံရသူ၏ အခွင့်အရေးများ တွင် ကြည့်ပါ။
