ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ

တၢ်မၤကစၢ်ဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ကဘၣ်မၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အလံ၁်တၢ်အၢၣ်လီၤ အီလီၤလိ၁်သး ဖဲဟ့ၣ်လီၤမူဒါတၢ် မၤဝံၤအလီၢ်ခံ အသီ (၃ဝ) အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.²

ဖဲလံ၁်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလိ၁်သးအံၤအပူၤ ကဘၣ်အိၣ်ဝဲဒီး မူဒါလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဖံးတၢ်မၤ တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ မၤဝဲပၢတဖၣ်ဒီး တၢ်ဘျၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘျၢလၢတၢ်ပ၁်ဖျါအီၤလၢလံ၁်တၢ်အၢၣ်လီၤအီၤလီၤလိ၁်သး, ဒီးတၢ်မၤလီၢ်အတၢ်ဘျၢအတၢ်ကဟု ကယ၁် တဖၣ် တဘၣ်စှၤန့ၢ်ဒံး တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ အအိၣ်ပ၁်တဖၣ်ဟ့ၣ်ပ၁်ဝဲ အတၢ်ကဟု ကယ၁်တဖၣ် ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.³

မုၣ်ကျိၤဝဲၤကွ၁် (တၢ်မၤ တၢ်အါထီၣ်အတၢ်ထူးတၢ်တီၤ) အတၢ်မၤလၢ အၦၤမၤတၢ်ဖိ အိၣ် (၁၅) ဂၤဒီးဆူအဖီခိၣ် တဖၣ်တၢ် ဘူးတၢ်လဲ အစှၤကတၢၢ်လၢ တနံၤအတီၢ်ပူၤ (၈) နၣ်ရံၣ်တၢ်မၤ (အိၣ်ဘှံး ကတီၢ်တဖၣ်) အဂီၢ်မ့ၢ်ဝဲ ၄၈ဝဝ ဘး န့ၣ်လီၤ.⁴

ဖဲတၢ်ဘူးတၢ်လဲအဝဲအံၤအပူၤ တပၣ်ဃု၁်ဒီးတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိး, တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီး တၢ်အဂုၤ အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်. ⁵

လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအလံ၁်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလိ၁်သးအပူၤ အတၢ်ပ၁်ဖျါတဖၣ်ကွၢ်ဖဲ အအိၣ်ဝဲ အသိး ဘၣ်ဆၣ် အိၣ်ဒီး ခွဲးယ၁်လၢ ကဘၣ်ဒိးန့ၢ်ဝဲဘူးလဲဒ် ပဒိၣ်ပၦၢ်ပ၁်ဖျါတ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဘူးတၢ်လဲ အစှၤကတၢၢ် အသိးန့ၣ်လီၤ.⁶

မ့တမ့ၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ပ၁်လီၤဆီအီၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်ဒီး ဒ်ညီနုၢ်အသိး တၢ်မၤကစၢ်တဖၣ် အခွဲး အယ၁်တ အိၣ်လၢ ကမၤစှၤလီၤဒီး ထုးကွံ၁်တၢ်အဘူးအလဲလါလဲတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်ကၦ့ၤတၢ်ပီး တၢ်လီလၢ တၢ်မၤလီၢ် အဂီၢ် တၢ်ထုးကွံ၁်ဒီး မၤစှၤလီၤလါလဲ ခွဲးယ၁်တအိၣ်ဘၣ်လီၤ.⁷

လုပ်ခလစာထဲမှ ဖြတ်တောက်ခွင့်ရှိသော အချို့ခေါင်းစဉ်များမှာ အလုပ်သမားအဖွဲ့အစည်းများသို့ ထည့်ဝင်ရသော လစဉ်ကြေးများ၊ လူမှုဖူလုံရေး ထည့်ဝင်ငွေ နှင့် ဝင်ငွေခွန် တို့ဖြစ်သည်။

လါလဲတဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ် ကိးလါဒဲးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်လၢ အဘၣ်ထွဲဒီး လါလဲဘူးလဲလၢအမ့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်လါလဲဘူးလဲစဲၤခံတဖၣ်ႇ တၢ်မၤစှၤလီၤ ထုးကွံ၁်လါလဲ ဘူးလဲတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ဃုန့ၢ်အစၢခီဖျိ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှိလိ၁် အတၢ်မၤအကျဲ တဖၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.

• လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤ မၤတၢ်မၤတပယူ၁်ဃီ လၢ ၁၂ လါအတီၢ်ပူၤမ့ၢ်ဝံၤဒီး ဒ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁် အဖုၣ်ကတၢၢ် တမံၤအသိး ၦၤမၤတၢ်ဖိ ကိးဂၤကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ခွဲးတုၤ အသီ ၁ဝ ဒ်အမ့ၢ် လါလဲ ဘူးလဲဃု၁်ဒီး တၢ်လၢအတမ့ၢ်လုၢ် လၢ်ခွဲး ၆ သီ န့ၣ်လီၤ.²² တၢ်မၤပျၢ်ႇ ကၠိပျၢ်အသီ လၢအဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအဂီၢ် တၢ်မၤကစၢ်ဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ကဟံးန့ၢ်တၢ်ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး လၢကဒိးန့ၢ် ဝဲသ့န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ခွဲးအသီတဖၣ်အံၤအဂီၢ် တမ့ၢ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် လါလဲဘူးလဲဘၣ်. မ့ၢ် ဘၣ်မၤတၢ်လၢ ကမျၢၢ်အိၣ်ဘှံးတၢ်မၤမုၢ်နံၤတဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်အီၤ ခံစး အါန့ၢ် လါလဲညီနုာ်န့ၣ်လီၤ.²³ ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆံးစၢ်ခွဲးယ၁် တချုးဆံးစၢ်ဝဲ ၆ နွံဒီး ဆံးစၢ်ဝံၤ ၈ နွံန့ၣ်လီၤ.²⁴  ၦၤကူၦၤကညီဂ့ၢ်ဝီအတၢ်ဘၣ်ဘီၣ်ဘၣ်ညီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ မ့ၢ်အိၣ်လၢ တၢ်မၤန့ၣ် ဆီတလဲ ခွဲးအသီ သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.²⁵မ့ၢ်ဘၣ်ဆူးဘၣ်ဆါ ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢ တၢ်မၤလီၢ်ပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤႇ တၢ်မၤလီၢ်ချၢမ့ၢ်ဂ့ၤ မၤတၢ်တသ့တန့ၢ် အကတီၢ် လၢတၢ်ကကူစါယါဘျါသးအဂီၢ် အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကဟံးန့ၢ်အခွဲးလၢ တအိၣ်ဒီး တၢ်မၤစှၤလီၤ ထုးကွံ၁် လါလဲဘူးလဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.²⁶ဒ်ၦၤမၤတၢ်ဖိတဂၤအသိး လၢကကူစါယါဘျါသးအဂီၢ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ တၢ်ဟ့ၣ် အီၤလါလဲဘူးလဲ အလၢ အၦဲၤ တုၤလၢအသီ ၃ဝ သ့န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဒီး တၢ်တမံၤအံၤဒိး သန့ၤထီၣ်အသးလၢ အဝဲဟ့ၣ် ပ၁်ကျိၣ်စ့လၢ ၦၤကူၦၤကညီ ဂ့ၢ်ဝီအတၢ်ဘၣ်ဘီၣ်ဘၣ်ညီအဂီၢ် အိၣ်တအိၣ်ႇ တၢ်ဂ့ၢ်အဂုၤအဂၤ လၢအမ့ၢ် ၦၤတဂၤအံၤ မၤန့ၢ် တၢ်လၢ တၢ်မၤကစၢ် တဂၤအံၤ အဂီၢ် အိၣ်ၦဲၤလါၦဲၤလါလံန့ၣ်လီၤ.²⁷ကယဲၢ်ပှၤမၤတၢ်ဖိခဲလၢာ် န့ၣ် နုာ်လီၤတၢ်မၤ အခီၣ်ထံ တန့ၣ် န့ၣ် မ့ၢ်အမၤတၢ် ၁၂လါတဘျီဃီဝံၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ် ခွဲး အသီ ၁၀ လၢ လါလဲသ့န့ၣ်လီၤ.²⁸တနံၣ်န့ၣ် ဟံးန့ၢ် ခွဲးတကျဲၤဃာ် ၆သီန့ၣ်လီၤ. ၂နံၣ်မ့ၢ်ပှဲၤထီၣ်န့ၣ် ခွဲးတကျဲၤဃာ်တဖၣ် လၢ တဟံးန့ၢ်ဃာ်န့ၣ် ကလၢာ်ကွံာ် ဒီး ဟံးန့ၢ်က့ၤတသ့ဘၣ်.²⁹

  တၢ်မၤဝဲၤကျိၤတဖၣ်လၢ အကြၢးလၢ စဲးဖီကဟၣ် တၢ်မၤလီၢ် အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ အဖီလာ်တဖၣ်န့ၢ် ကဘၣ် ပာ်ပနီၣ် အိၣ်ဘှံးနံၤလၢ ကိးနွံဒဲးအဂီၢ် အိၣ်ဘှံးအသီ န့ၣ်လီၤ.³⁰

လၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလံာ်ဃံးဃာ်အပူၤန့ၣ် ကဘၣ်ထၢနုာ်ဃာ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဟးထီၣ်လၢတၢ်မၤမူဒါ, တၢ်ပာ်ပတီၢ် ဒီး တၢ်ပာ်ပတီၢ်တၢ်ဘၣ်လိာ်သးတဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

ပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤန့ၣ် မ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဟးထီၣ်လၢတၢ်မၤန့ၣ် ကဘၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါ တၢ်မၤကစၢ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ အဟးထီၣ်တၢ်မၤ ဒီး အသီ ၃၀ လၢ အဆိန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤကစၢ်န့ၣ် မ့ၢ်အဲၣ်ဒိး မၤကတီၢ်ကွံာ်

ၤမၤတၢ်ဖိတဂၤလၢတၢ်မၤန့ၣ် ကဘၣ် ဒုးသ့ၣ်ညါအီၤ တၢ်မၤကတီၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီး အသီ ၃၀ အဆိန့ၣ်လီၤ.³¹

မ့ၢ်အဘၣ်တၢ်ဒုးဆိကတီၢ်အီၤလၢ တၢ်မၤဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကဒိးန့ၢ် ဘၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ် အဘူးအလဲ လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ကိးလါ လါလဲႇ ဒီးမၤတ့ၢ်တၢ် အိၣ်ၦဲၤနံၣ်ၦဲၤနံၣ် အဖီခိၣ် န့ၣ်လီၤ.³²

ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒံးစ့ဘူးလဲလၢ အဘၣ်ဃးဒီး နံၤသီလၢ အတဟံးန့ၢ်တ့ၢ်အခွဲးတဖၣ်စ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ.³³

မ့ၢ်လၢ မၤသကိးတၢ်ဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိအကရၢတဖၣ် အဃိမ့ၢ်ဂ့ၤႇ လၢတၢ်မၤလီၢ်အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး အဃိဘၣ်ဟးထီၣ်တၢ်မၤမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ထုးထီၣ်အီၤလၢ တၢ်မၤႇ တၢ်ဆိကတီၢ်အီၤလၢ တၢ်မၤအခွဲးတအိၣ်ဘၣ်.³⁴

တၢ်ထုးထီၣ်လၢတၢ်မၤ, တၢ်ဆိကတီၢ်လၢ တၢ်မၤလၢ အတဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စး ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ် န့ၣ် တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အစၢတဖၣ်သ့ခီဖျိလၢ "တၢ်ဃုန့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်အစၢအတၢ်မၤအကျဲ" သ့န့ၣ်လီၤ

ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ကရၢကရိထီၣ် ၦၤမၤတၢ်ဖိအတၢ်ကရၢကရိဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကမၤတၢ် ပူထီၣ်ထီဒါဒီး ဂ့ၢ်လိ၁်လၢ ကမၤတၢ်/ပ၁်ဖျါထီၣ်အတၢ်ဘၣ်အသးလၢ ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် အခွဲးအယ၁် အဂီၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢလၢ တၢ်မၤလီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်ဘျၢလၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်မၤလီၢ်/တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ် အဂီၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကကျဲးစၢးကတိၤသကိးဒီး မၤန့ၢ်တၢ်သးလီၤပလိ၁်န့ၣ်လီၤ.³⁵

တၢ်တဘၣ်မၢဆူၣ် ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်လၢ ကနု၁်လီၤဝဲ (မ့တမ့ၢ်) တနု၁်လီၤဝဲဆူ ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်ကရၢ ကရိအပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကဟးထီၣ်လၢ ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်ကရၢ ကရိအပူၤန့ၣ်လီၤ.³⁶

ခီဖျိ တၢ်ထီဒါ တၢ်ဆိကတီၢ်ကွံ၁်တၢ်မၤ လၢအတဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီ မ့ၢ်ဂ့ၤ (မ့တမ့ၢ်) မၤတၢ်ခီဖျိ ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤမ့ၢ်ဂ့ၤ (မ့) တၢ်ပူထီၣ် ထီဒါဂ့ၢ်လိ၁်လၢ ကမၤတၢ် လၢအဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါ ဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီ တဖၣ်အဃိ မ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ထုးထီၣ်ကွံ၁်ၦၤမၤတၢ်ဖိတဂၤလၢ တၢ်မၤအလီၢ် တန့ၢ်ဘၣ်.³⁷

ဒ်တၢ်ပ၁်နီၣ်ပ၁်လၢ တၢ်မၤတၢ်ဃုန့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်အစၢတၢ်မၤကျဲ လၢတၢ်မၤညီနုာ်အီၤ တဖၣ်မ့ၢ်တကဲထီၣ် လိ၁်ထီၣ်ဘၣ်ဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိလၢ အဘၣ်တၢ်ကရၢကရိအီၤဒ် ၦၤမၤတၢ်ဖိစၢဖှိၣ် ကရၢတဖၣ် မၤတၢ်ပူထီၣ်ထီဒါ ဒီး ဂ့ၢ်လိ၁်လၢကမၤတၢ် လၢအဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ လၢတၢ်ပ၁်လီၤ အီၤအသိး သ့န့ၣ်လီၤ.³⁸

ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကြၢးမၤအီၤခီဖျိ တၢ်ဃုန့ၢ်အစၢလၢ အဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါ ဒီး ၦၤမၤတၢ် ဖိအတၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်အသးအသိးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤအကျိၤအကျဲအတၢ်ဆီတလဲအိၣ်ဝဲဒီး ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်မၤကစၢ်ဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိ တဂၤဒီး တဂၤအတၢ် ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁် (မ့တမ့ၢ်) ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဒီး တၢ်မၤကစၢ်အဘၢၣ်စၢၤ အတၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁် လၢအကဲထီၣ်သး တဖၣ်အဖီခိၣ် န့ၣ်လီၤ³⁹

တၢ်မၤအကျိၤအကျဲလၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်တမံၤဘၣ်တမံၤအံၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ် သူၣ်ဘၣ်သးလၢတၢ် ကဃုန့ၢ်အစၢခီဖျိ ၦၤသၢဖုတဖု (ၦၤတၢ်ဘၢၣ်စၢၤလၢ အကျဲးစၢးကတိၤဒ်သိး ၦၤခံဖုကဒိးန့ၢ် တၢ်သးလီၤပလိ၁်) အတၢ်ကျဲး စၢးလၢ ကဒိးန့ၢ်ခံခီလိ၁် အတၢ်ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကျဲးစၢးကတိၤသကိးဒ်သိး ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သးလီၤပလိ၁်တမံၤအံၤမ့ၢ်တကဲထီၣ်ကဲထီဘၣ်ဒီး လၢတၢ်ကမၤဝံၤဒီး စံၣ်ညီၣ်ဆၢတဲ၁် တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်အဂီၢ် တၢ်ကမၤအီၤခီဖျိ ၦၤတဂၤအတၢ်မၤစၢၤ ၦၤခံကပၤလၢ တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁် အကျိၤအကျဲ မ့ၢ်ဂ့ၤႇ တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆူ ကွီၢ်ဘျီၣ်ပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤသ့န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ပူထီၣ်ထီဒါဂ့ၢ်လိ၁် လၢ ကမၤတၢ် ဒီး တၢ်ဆိကတီၢ်တၢ်မၤ တဖၣ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်မၤအီၤ သ့အကတီၢ်ဖဲ အကျိၤအကျဲလၢ တၢ်မၤညီနုၢ်အီၤ လၢတၢ်ဃုန့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁် အစၢအကျိၤအကျဲ တဖၣ် တကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ် အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ

• ဖိဒံဖိသၣ် ကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁်လၢ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဆၢကတီၢ်, တၢ်အိၣ်ဘှံး အိၣ်သါခွဲး ယ၁်ဒီး တၢ်ဂုၤဂၤလၢ တၢ်ဘၣ်မု၁်ခွဲးယ၁်တဖၣ် လၢတၢ်ပ၁်နီၣ်အီၤ ဒ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ အသိးတဖၣ် န့ၣ်လီၤ.⁴⁰ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ၦၤမၤတၢ်ဖိခွဲးယ၁်ဒ်သိး ဒီးၦၤနီၢ်ဒိၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယ၁် ဂုၤဂၤလၢ အဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ကဟုကယ၁်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ အဂီၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
  

  သးအနံၣ်အလါအတၢ်လိၣ် ဒီး ကသံၣ်လံာ်တၢ်အုၣ်သး
  အသး၁၄ နံၣ်အဖီလာ်	အခွဲးတအိၣ်လၢ ကဒိးလဲအီၤဒ် ပှၤမၤတၢ်ဖိဘၣ်.41
  အသး ၁၄နံၣ်ဒီး အဖီခိၣ်	တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အချ့ဂ့ၤလံာ်အုၣ်သး ဒီး တၢ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်အိၣ်လၢ ကမၤတၢ်န့ၣ် ဒ် ပှၤမၤတၢ်ဖိသဲစးတဖၣ် လၢ အအိၣ်ဃာ်အသိး မၤတၢ်သ့န့ၣ်လီၤ.42
  အသး ၁၄ မ့တမ့ၢ် ၁၅နံၣ်	တဘၣ်မၢအမၤတၢ်မၤ အါန့ၢ် တသီ ၄နၣ်ရံၣ်ဘၣ်.43 တဘၣ်မၢအမၤတၢ်လၢ မုၢ်ဟါ ၆နၣ်ရံၣ် ဒီး ဂီၤ ၆နၣ်ရံၣ်ဘၣ်.44
  အသး ၁၆နံၣ် မ့တမ့ၢ် ၁၇	ခီဖျိထဲဒၣ်လၢ လံာ်အုၣ်သးလၢအစံးဝဲ လၢ အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဂ့ၤဒ်သိးကမၤတၢ်ဂ့ၤဂ့ၤကသ့ န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤအီၤတၢ်မၤသ့ ဒ် ပှၤသးပှၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.45 တၢ်တဖၣ်မ့ၢ်တအိၣ်န့ၣ် သဲစးတဖၣ်လၢအပာ်လီၤအီၤ လၢ အသး ၁၆နံၣ်တဖၣ်အဖီလာ်န့ၣ် ကြၢးလၢ ဖိသၣ်အဝဲန့ၣ်လီၤ.46
  အသး ၁၈နံၣ် အဖီလာ်	လိၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဂ့ၤလံာ်အုၣ်သးလၢကမၤတၢ်လၢ ကျးတဖၣ်ဒီး တၢ်မၤဝဲၤကျိၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.47 မ့ၢ်မၤတၢ်လၢ စဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်န့ၣ် ဒ်သိးကမၤတၢ်လၢ ထံကီၢ်ဖိလံာ်အုၣ်သးအဂီၢ် ကဘၣ်ဟံးဃာ် တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဂ့ၤလံာ်အုၣ်သး ထီဘိန့ၣ်လီၤ.48 တဘၣ်မၢအီၤ တၢ်စိာ်ထီၣ်စိာ်လီၤ တၢ်မၤတဖၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤတဖၣ်လၢ လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်.49

  ဃဲသဲ, တၢ်ဂီၤ ဒီးတၢ်ဂီၤမူ ပာ်ဖျါမုၣ်ခွါတၢ်အိၣ်ဃုာ်လိာ်သးက့ၢ်ဂီၤတဖၣ်, တၢ်ထုးထီၣ်ကသံၣ်မူ ဒီး တၢ်မၢဆူၣ်ဘၣ်ထွဲ ဒ့ၣ်ကမၢ်⁵⁰  လၢအမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤလီၢ်အအၢအသီတဖၣ်⁵¹ န့ၣ် တဘၣ်မၢ ဖိသၣ်တဖၣ်ဘၣ်.

  ကယဲၢ်ပှၤလၢ အမၢဆူၣ်ဖိသၣ်လၢကမၤတၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ ပှၤမၤကမၣ်သဲစးန့ၣ်လီၤ.⁵²

  ကဘၣ်ဒီသဒၢ ဒီး မၤဘံၣ်မၤဘၢ ဖိသၣ်တဖၣ်လၢ အမၤတၢ်လၢ တၢ်မၤလီၢ်လၢအအၢသီလီၤပျံၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.⁵³

  ကရၢကရိတဖၣ်လၢအဖီၣ်စုကဝဲၤ တဖၣ်န့ၣ် ကိး ဖိသၣ်တဖၣ် ဒ်သိး ကမၤတၢ် န့ၣ် အခွဲးတအိၣ်ဘၣ်.⁵⁴  အသးအိၣ် ၁၈နံၣ်အဖီလာ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး တဘၣ်ဆှၢအီၤ ဆူ တၢ်လီၢ်တဖၣ်လၢ တၢ်ဒုးကဲထီၣ် ဆူၣ်ဆူၣ်ဘၣ်.⁵⁵

  တဘၣ်မၢဖိသၣ်တဖၣ် လၢ တၢ်မၤတဖၣ် လၢ အဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီး သကဲာ်ပဝး⁵⁶ လၢ အမ့ၢ်ဝဲ တၢ်လိာ်ကွဲတၤစ့ ဒီး တၢ်ဆါသံၣ်လီၢ်⁵⁷ န့ၣ်ဘၣ်.

ဒ် ကွီၢ်မ့ၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်အဂီၢ် တၢ်မၤဆူၣ်ဒီးတၢ်လီၤဃိာ် ဒီး ထံကီၢ်ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ် မ့ၢ်တအိၣ်ဒီး ပှၤသးပှၢ်တဖၣ် လၢ အသးအိၣ် ၁၈နံၣ် ဒီးအဖီခိၣ်န့ၣ် တၢ်တြီဃာ်အီၤလၢ ဘၣ်တၢ် မၢဆူၣ်မၤတၢ် န့ၣ်လီၤ.^{58, 59}

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အလုပ်သမား အဖွဲ့ချုပ် (ILO) တၢ်မၤဆူၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ် ဆှိးထီၣ်အီၤသ့ ဆူထံကီၢ်ကဒဲ ကဒဲၦၤမၤတၢ်ဖိအတၢ်ကရၢကရိ (ILO) အပှၤဆဲးကျိးလီၢ်လၤဒိၣ်အအိၣ် သ့ဝဲ န့ၣ်လီၤ. ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်ခီဖျိတၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ်အမၤ တၢ်အဃိတဖၣ်လၢ အသုတအိၣ်ဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးဒီးကဃ့န့ၢ်က့ၤ အတၢ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်လိးက့ၤတဖၣ် တမံၤမံၤခီဖျိတၢ် ဆှိးကဒါက့ၤတၢ်ႇ မၤတံ၁်တ၁်တြီဃ၁်တၢ် (မ့) တၢ်မၤဆၢက့ၤအီၤတမံၤမံၤန့ၣ် ဟ့ၣ်ဃာ်အခွဲးအယာ်န့ၣ်လီၤ

တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤမၤတၢ်ဖိအက့ၢ်အဂီၤ ကိးမံၤဒဲး မ့ၢ်တၢ်ထီဒါ တၢ်သိၣ်တၢ်သီန့ၣ်လီၤ. မတၤဂ့ၤမတၤဂ့ၤ လၢအကူၣ် ကၤပိ၁်မုၣ်တဖၣ်ဒီး ဖိသၣ်လၢ အသးတၦဲၤထီၣ်ဒံးဘၣ် ၁၆ နံၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်မ့ၢ်ထံၣ်န့ၢ် အီၤဖျိဖျိဖျါဖျါ လၢအမၤတၢ် တမံၤအံၤဒီး ၦၤတဂၤအံၤ တၢ်ကပ၁်လီၤန့ၢ်အီၤ တၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢ အကဘၣ်လီၤ ဃိ၁်ပူၤအစှၤကတၢၢ် အနံၣ် ၁ဝ အအါကတၢၢ် လီၤဃိ၁်တစိၤသးန့ၣ်လီၤ.⁶⁰

ဒ်သိးအသုတဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးၦၤလၢ အဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဖၣ် အသူးသ့ၣ် လၤကပီၤအဂီၢ် ကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ် ကဘၣ်မၤဝဲန့ၣ်လီၤ. ကွီၢ်ဘျီၣ်လၢ ဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖၣ် ဖဲအစံၣ်ညီၣ်တၢ်အမူးအရၢ်လၢ အဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ကူၣ်ကၤ ၦၤကညီဒ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီတမံၤအံၤ အကတီၢ်န့ၣ် ၦၤလၢ အဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဖၣ် မ့မ့ၢ် ပိ၁်မုၣ်ႇ ဖိဒ်ဖိသၣ်တဖၣ်ဒီး တဘၣ်တၢ်သမံသမိးစံၣ်ညီၣ်ဝဲလၢ ၦၤအါဂၤ အမဲ၁်ညါ ဘၣ်. ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲလၢ ဒၢးလီၤဆီတတီၤန့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်ကစီၣ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အဂ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒိးန့ၢ် တၢ်ပျဲလၢ တၢ်တြီဆၢ ဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီ အတၢ်ကရၢကရိအအိၣ်ဝံၤမး ဒီး ကဘၣ်တၢ်ပ၁်ဖျါအီၤန့ၣ်လီၤ.⁶¹

ၦၤလၢအဘၣ်တၢ်ကူၣ်ကၤအီၤတဖၣ် ဆှိးထီၣ်တၢ်မူးတၢ်ရၢ်ဆူ ကွီၢ်မ့ၣ်ဒီး တၢ်မၤကမၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ အကွီၢ်ဘျီၣ်တဖၣ်သ့ဝဲႇ တၢ်သမံသမိးန့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ႇ တၢ်သုးကျဲးန့ၢ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်လီၢ်လၢ အဘံၣ်အဘၢဒီး လၢကအိၣ်ဝဲတစိၢ်တလီၢ်အဂီၢ်ဒီး တၢ်မၤဂ့ၤဒုးဒိၣ်ထီၣ်က့ၤ လၢ အဘၣ် ထွဲဒီးၦၤကူၦၤကညီအတၢ်ရ့လိ၁်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.⁶²

• Workmen’s Compensation Act (1923) (amended 2005)
• ၂၀၁၂ ၦၤကူၦၤကညီဂ့ၢ်ဝီအတၢ်ဘၣ်ဘီၣ်ဘၣ်ညီတၢ်သိၣ်တၢ်သီ
• ၂၀၁၃ တၢ်ဘူးတၢ်လဲ အစှၤကတၢၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ
• ၂၀၁၆ တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဘူးတၢ်လဲအတၢ်စံၣ်ညီၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီ
• ၂၀၁၃ တၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီး တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် အတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီ
• ၁၉၅၁ စဲးဖီကဟၣ် တၢ်မၤလီၢ် အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၂၀၁၆ တၢ်ဘှီ)(၂၀၁၆ ပြင်ဆင်ချက်)
• ၁၉၅၁ တၢ်ဟံးန့ၢ်ခွဲးဒီး တၢ်မၤတအိၣ်အသီ အတၢ်စံၣ်ညီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ (၂၀၁၄ တၢ်ဘှီ) (၂၀၁၄ ပြင်ဆင်ချက်)
• ၂၀၁၆ ကျးတဖၣ်ဒီးတၢ်မၤဝဲၤလီၢ်တဖၣ် အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ ပုဒ်မ၁၁(က)။(က)။
• ၂၀၁၂ တၢ်ဃုန့ၢ်တၢ်အစၢလၢ အဘၣ်ဃးဒီး ၦၤမၤတၢ်ဖိ အတၢ်ဂ့ၢ်လိ၁်ဘှီလိ၁်အတၢ်သိၣ်တၢ်oD (၂၀၁၄ တၢ်ဘှီ)(၂၀၁၄ ပြင်ဆင်ချက်)
• ၂၀၀၅ တၢ်တြီဆၢ ဒီသဒၢ တၢ်ကူၣ်ကၤၦၤကညီတၢ်သိၣ်တၢ်သီ